میكروب‌كشی روغن‌های حاصل از گیاهان
محدود كردن استفاده از آنتی بیوتیك‌ها در تغذیه دام و طیور
میكروب‌كشی روغن‌های حاصل از گیاهان
نویسنده: فرشته مرندی‌پور
به‌دنبال محدود كردن استفاده ازآنتی‌بیوتیك‌های محرك در تغذیه دام‌وطیور به‌دلیل نگرانی از انتقال و تكثیر باكتری‌های مقاوم در زنجیره غذایی انسان، مراكز تحقیقاتی و تولید‌كنندگان دام‌وطیور درپی یافتن جایگزینی مناسب برای آنتی‌بیوتیك هستند.
به‌عنوان جانشین می‌توان از روغن‌های ضروری-EOS- كه تركیبات آروماتیك گیاهی هستند نام برد. این‌تركیبات خاصیت ضدباكتری، ضدقارچ، ضدویروس، آنتی‌اكسیدان و ضدالتهابی دارند و اشتهاآور نیز می‌باشند.
تاثیر این روغن‌ها در افزایش چشمگیر عملكرد رشد دام‌وطیور و تاثیر مفید روی متابولیسم و هضم چربی، افزایش قابلیت هضم و جذب مواد مغذی موجود درخوراك طیور نیز گزارش شده است.
همچنین، تاثیر مثبت این مواد دركنترل بو و آمونیاك موجود در سالن‌های پرورش طیور گزارش شده است.
روغن‌های ضروری مخلوطی از‌تركیبات فرار و معطر هستند كه غالبا از گیاهان به‌دست می‌آیند و حاوی اسیدهای آلی و اسانس‌های گیاهی می‌باشند.
به‌دلیل تنوع در روغن‌های ضروری می‌توان عصاره‌هایی ازقبیل؛ تیمول، سینامالدئید، بتایونون و كارواكرول را جایگزین استفاده از آنتی‌بیوتیك در واحدهای مرغداری كرد.
مكانیسم عملكرد روغن‌های ضروری
مكانیسم تحریك سیستم گوارش و هضم:
باتحریك مكانیسم‌های حسی در دهان-چشایی- و بینی-بویایی- علاوه‌بر آماده‌سازی دستگاه گوارش برای دریافت خوراك، موجب ترشح آنزیم‌های گوارشی ازقبیل: آمیلاز بزاقی، آنزیم‌های لوزالمعده-لیپاز، آمیلاز، پروتئاز- و اسیدهای صفراوی می‌شوند.
روغن‌های ضروری دارای كارواكرول، سینامالدئید و كپسایسین موجب افزایش قابلیت هضم ماده خشك، چربی، پروتئین و فیبر خوراك می‌شوند و با اثر‌گذاری بر صفرا، مخاط و افزایش فعالیت آنزیم‌ها بر فرایند هضم مؤثر هستند.
روغن‌های ضروری، ترشح تریپسین و آمیلاز در جوجه‌های گوشتی را افزایش داده و در كاهش پاتوژن در دیواره روده و كاهش كلسترول نقش مؤثری دارند. ازجمله؛ این روغن‌ها می‌توان به برگ لیمو اشاره كرد كه به‌دلیل مهار 3هیدروكسی 3متیل گلوتاریل كوآنزیم A در فرایند سنتزكلسترول عمل می‌نماید.
مكانیسم آنتی‌اكسیدانی:
آنتی‌اكسیدان‌ها برای جلوگیری و ممانعت از تجزیه اكسیداتیو خوراك توسط رادیكال‌های آزاد مورد استفاده قرار می‌گیرند. در بین عصاره‌های گیاهی Oregano یا آویشن به‌عنوان ادویه و یكی از تركیبات با فعالیت آنتی‌اكسیدان بالا شناخته شده‌است.
به‌دلیل حضور گروه فنلی در آنتی‌اكسیدان‌ها، این گروه‌ها قادرند به‌عنوان دهنده یون هیدروژن به رادیكال آزاد عمل كرده و مانع تشكیل هیدروكسی پروكسی شوند.
گوشت طیور به‌دلیل دارا بودن مقادیر بالا از اسیدهای چرب غیراشباع حساسیت بالایی به تخریب اكسیداتیو دارد.
روغن‌های ضروری ازجمله كارواكرول، سینا مالدئید و الیورزین در تغذیه جوجه‌های گوشتی، غلظت كراتین كارتنوئید وكوآنزیم Q10 را بهبود می‌بخشند و خاصیت آنتی‌اكسیدانی دارند. تیمول و كارواكرول و همچنین، زردچوبه در رژیم غذایی می‌توانند به‌عنوان آنتی‌اكسیدان در تخم‌مرغ و گوشت عمل كنند.
خواص روغن‌های ضروری
اثر ضد میكروبی:
اثر میكروبی به pH، ساختار شیمیایی، غلظت تركیبات زیست فعال و انواع میكروارگانیسم‌ها بستگی دارد. فعالیت ضدمیكروبی حاصل یك تعامل پیچیده بین سطوح مختلف تركیبات مانند؛ آلدئید‌ها، كتون‌ها، فنل‌ها، استرها، الكل‌ها، هیدروكربن‌ها، یا اترهای موجود در روغن‌های ضروری است.
روغن‌های ضروری از طریق تخریب دیواره سلولی باكتری‌ها، نفوذپذیری این باكتری‌ها را افزایش داده و سبب از بین‌رفتن آن‌ها می‌شوند، به‌طوری‌كه قادرند غشاء خارجی باكتری‌های گرم منفی را تخریب كرده و از طرفی قادر به كاهش جمعیت باكتری‌های مضر در روده طیور گوشتی می‌باشند.
روغن‌های ضروری و بوتیرات سدیم دركنترل بیماری سالمونلا در جوجه‌های گوشتی تاثیر دارند.
اثر ضد انگلی:
گیاهان متعدد و روغن‌های ضروری خاصیت انگلی دارند. دانه‌های سیر، پیاز و نعناع بر انگل‌های گوارشی تاثیر می‌گذارند. اثر انگلی باعث به‌وجود آمدن بیماری كوكسیدیا می‌شود و پرندگانی كه یك‌بار تحت‌تاثیر بیماری كوكسیدیا قرارگیرند رشد كمتری نسبت به بقیه پرندگان خواهند داشت.
اثر ضد قارچی:
كارواكرول و تیمول خاصیت ضد قارچی دارند. فنل‌ها در مقابله با E. Tenella مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اثر ضد التهابی:
روغن‌های ضروری شامل‌تركیبات فنلی می‌باشند كه دارای خاصیت ضدالتهابی هستند. گیاهانی ازقبیل؛ بابونه، گل‌جعفری، شیرین‌بیان و رازیانه دارای اثر ضدالتهابی می‌باشند.
اثر ایمن‌سازی:
گیاهانی مانند سیر، پونه و زردچوبه خاصیت ایمن‌سازی دارند. افزودن روغن این گیاهان به خوراك طیور باعث افزایش تولید آنتی‌بادی در برابر سالمونلا می‌شود.
تركیب تیمول و سینامالدئید -TC- برای مخاط روده اهمیت داشته و پیامدهای مهمی برای ایمنی روده دارند. این تركیب از بروز سالمونلا در لاشه‌های جوجه‌های گوشتی جلوگیری می‌كند.
عوامل مؤثر در اثربخشی روغن‌های ضروری
این عوامل عبارتند از: نوع خاك، آب و هوا، كود‌های شیمیایی، ژنتیك، برداشت، سن گیاه، استفاده از درمان‌های شیمیایی و روش استخراج.
استفاده روغن‌های ضروری درتغذیه طیور:
وزن بدن پرنده، میزان رشد، مصرف خوراك، نرخ تبدیل خوراك و تولید تخم‌مرغ از پارامترهای معمول در پرورش طیور هستند. مكمل‌های غذایی دارای روغن‌های ضروری موجب رشد عملكرد جوجه‌های گوشتی می‌شوند.
در آزمایشی به گروهی از جوجه‌های گوشتی مخلوطی از عصاره پونه، دارچین، فلفل قرمز، آویشن و تركیبی از اسیدهای ارگانیك و عصاره‌های گیاهی داده شد و به گروه دیگر از جوجه‌های گوشتی آنتی‌بیوتیك اویلامایسین دادند. جوجه‌های گروه اول كه عصاره گیاهی دریافت كرده بودند، افزایش وزن بیشتری نسبت به گروه دوم داشتند.
از دیگر روغن‌های ضروری می‌توان به ریحان، زیره سیاه، برگ‌بو، لیمو، پونه، مریم، چای و آویشن در رژیم غذایی طیور نام برد كه تأثیر مثبت بر افزایش وزن پرنده دارند.
پودر سیر در مرغ تخم‌گذار باعث افزایش تولید تخم‌مرغ، افزایش وزن تخم‌مرغ و كاهش درصد تخم‌مرغ‌های ترك‌خورده یا شكسته شده می‌شود. میزان افزودن روغن ضروری در غذای این‌گونه مرغ تخم‌گذار به میزان 24 میلی‌گرم در هر كیلوگرم خوراك می‌باشد.
محصولی با نام تجاری XTRACT در خوراك طیور برخی مرغداری‌ها استفاده می‌شود كه شامل؛ عصاره‌های سینامالدئید 3%، كارواكرول 5% و Capsicum oleoresin 2% است كه به‌ترتیب از گیاهان دارچین، آویشن و فلفل استخراج می‌شوند.
این عصاره‌ها باعث افزایش ترشحات گوارشی و تعدیل پاسخ‌های ایمنی سیستم گوارشی شده كه موجب بهبود هضم و جذب مواد مغذی می‌شوند و نهایتا منجر به افزایش راندمان تولید و سود‌آوری اقتصادی می‌گردند.
اسانس‌ها
اسانس‌ها مخلوطی از تركیبات روغنی فرار در گیاهان دارویی هستند كه به آن‌ها روغن‌های اتری نیز، گفته می‌شود. اسانس‌ها بسیار آب‌گریز، محلول در الكل، غیرقطبی و یا كمی قطبی، زرد رنگ یا بی‌رنگ و با چگالی كمتر از آب هستند. این تركیبات دارای پیوند دوگانه بوده و به‌راحتی توسط نور، گرما و هوا اكسیده می‌شوند.
اسانس‌ها به‌دلیل ویژگی ضدمیكروبی، ضداكسیدانی، ضدالتهابی و ضدسرطانی می‌توانند جایگزین مناسب در زمینه غذایی و دارویی باشند. بدون آن‌كه اثر نامطلوبی بر سلامتی مصرف‌كننده داشته باشند.
روغن موجود در سلول‌های گیاهی توسط گرما و فشار از قسمت‌های مختلف گیاه مانند؛ برگ، گل، میوه، شاخه، ریشه، چوب، پوست، صمغ و شكوفه آزاد می‌شود. استخراج اسانس به دو روش تقطیر آبی و تقطیر بخار آب صورت می‌گیرد.
در تكنیك جدید از روش به‌كارگیری هیدروكربن‌های رفریجرنت در دمای پایین استفاده می‌شود كه سبب بهبود كیفیت روغن استخراج شده می‌گردد.
اسانس‌ها در 8 گروه قرار دارند:
هیدروكربن: بیشتر اسانس‌ها در این گروه قرار دارند كه از هیدروژن و كربن تشكیل می‌شوند و خواص درمانی دارند.
اكسیدها: اترهای حلقوی بسیار معطر هستند و محرك سیستم عصبی می‌باشند.
الكل‌ها: مفید‌ترین اجزای دارویی اسانس‌ها هستند.
لاكتون‌ها: وزن مولكولی بالایی دارند و در روغن‌های فشرده یافت می‌شوند و به‌عنوان آنتی‌بیوتیك و آرامبخش به‌كار می‌روند.
استرها: معطرند و در بیشتر اسانس‌ها یافت می‌شوند و خاصیت آرامبخش، ضدقارچ و ضدالتهاب دارند.
فنول‌ها: بسیار سمی و فعال بوده و خاصیت ضدمیكروبی دارند. كلسترول را كاهش داده و سیستم عصبی و ایمنی بدن را تحریك می‌كنند.
آلدئید: ناپایدار بوده، به‌راحتی اكسیدشده و شیرین هستند و بوی مطلوب میوه دارند، در ادویه‌هایی مانند؛ زیره و دارچین یافت می‌شوند. ضدویروس، ضدمیكروب، نیروبخش، آرامبخش و ضدچربی هستند.
كتون‌ها: در برخی اسانس‌ها حضور دارند، پایدارند، آرام‌بخشند، ضدویروس، ضددرد و هضم‌كننده‌اند. به‌كارگیری همزمان چند اسانس به‌صورت
مخلوط، فعالیت ضد ویروسی بهتری دارند.
ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۲۸- ۱۳۹۸
کارشناسان ما در مورد مشکلات تولید محصولات، که نمی‌توانید برای آن جوابی پیدا کنید؛ می‌توانند به شما کمک کنند
info@iranAgriMagazine.com