توسعه صنعت نوغانداری و تولید پیله ابریشم
توسط زنان روستایی و عشایری ایران در سال جهش تولید

تهیه و تدوین:
 فرحروز ایمانی، معاون دفتر توسعه فعالیت‌های کشاورزی زنان روستایی و عشایر،
 سحر اقدسی، کارشناس مسئول طرح نوغانداری،
 رشیده قاسمی‌، رئیس اداره ظرفیت‌سازی و توسعه اجتماعی دفتر توسعه فعالیت‌های کشاورزی زنان روستایی و عشایری
 رقیه زرگری، کارشناس مسئول امور زنان روستایی و عشایری استان آذربایجان شرقی
 زهره مانی، کارشناس مسئول امور زنان روستایی و عشایری استان اصفهان
 صدیقه علیپور، کارشناس مسئول امور زنان روستایی و عشایری استان گلستان
 نسرین جعفری گوهری، کارشناس مسئول امور زنان روستایی و عشایری منطقه جیرفت و کهنوج
 صدیقه میرزایی‌، کارشناس مسئول امور زنان روستایی و عشایری استان خراسان جنوبی
 عذرا گنج‌خانلو، کارشناس مسئول امور زنان روستایی و عشایری استان زنجان

مقدمه:

دفتر توسعه فعالیت‌های کشاورزی زنان روستایی و عشایری از سال 1394 طی یک همکاری مشترک با معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی، احیا و اجرای پروژه‌های نوغانداری، تولید پیله ابریشم و توسعه توتستان‌ها را با مشارکت زنان روستایی در 9 استان کشور آغاز کرد. این پروژه با شناسایی بهره‌برداران مناسب و ارائه آموزش‌های لازم و تأمین ابزارها و امکانات تولید در قالب ابزار کمک آموزشی، اجرا گردید. اگرچه پرورش کرم ابریشم سودآور است اما به‌طور معمول فقط در سال یکبار و در فصل بهار انجام می‌شود. این موضوع موجب می‌گردد که این پروژه یک فعالیت مستقل سودآور محسوب نگردد.
فعالیت نوغانداری به لحاظ سرمایه‌گذاری اندک، بازدهی و سودآوری بالا در مدت زمان کم و نیاز به دقت و ظرافت در فواصل زمانی پرورش تخم نوغان، از جمله فعالیت‌های زنان روستایی و عشایری برخی از مناطق کشور است.
اهداف طرح:
• ارتقای دانش و مهارت زنان روستایی جهت توسعه و داشت توتستان‌ها به منظور افزایش عملکرد در واحد سطح؛
• بهبود مدیریت در امور پرورش کرم ابریشم؛
• تشویق و ترویج صنعت نوغانداری بین زنان روستایی با ایجاد الگوهای موفق؛
• کمک به افزایش درآمد خانوار روستایی.
دفتر توسعه فعالیت‌های کشاورزی زنان روستایی و عشایری با هماهنگی و همکاری مرکز توسعه نوغانداری کشور و 17 استان کشور شامل استانهای آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، البرز، اصفهان، تهران، خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، مازندران، گیلان‌، گلستان، کردستان، کرمانشاه، سمنان، زنجان و منطقه جیرفت و کهنوج، برنامه آموزش و ترویج نوغانداری را تدوین و با در اختیار قرار دادن نهاده‌های پرورشی به توسعه نوغانداری اهتمام ورزیده است. 
 از سال 1395 تا 1398 در حدود 12هزار و467 نفر از زنان روستایی تحت پوشش این طرح قرار گرفتند که طی این سال‌ها با توزیع 17هزار و 879 جعبه تخم نوغان‌، 546هزار و 915 کیلوگرم پیله‌تر تولید شده است. توتستان‌ها که از اهداف این طرح نیز می‌باشند با کاشت 307هزار و 453 نهال توت، توسعه یافته‌اند.
شرایط خاص حاکم بر کشور باعث توقف تولید نشده و زنان نوغاندار از طریق آموزش‌های مجازی (بهره‌گیری از اپلیکشن پرورش کرم ابریشم‌، گروه‌های اطلاع‌رسانی و آموزشی مجازی‌، انتشار جزوات و بروشورهای فنی و همچنین بهره‌گیری از مطالب فنی در تالار ترویج فنون و دانش کشاورزی در زمینه پرورش کرم ابریشم)، همگام با مشاوره‌های فنی و تخصصی توسط کارشناسان مسئول استان‌ها و کارشناسان تخصصی، تولید پیله ابریشم را ادامه دادند.
همچنین، به منظور به حداقل رساندن خطرات و مقابله با بیماری کرونا اقدامات پیش‎گیرانه و بهداشتی برای نوغانداران تهیه و در فضای مجازی برای بهره‌برداران و سایر علاقمندان بارگذاری شده است.

مزایای نوغانداری:
• کم‌آب بر بودن محصول و کشت نهال توت در حاشیه رودخانه‌ها؛
• برگشت سرمایه در مدت زمان اندک نسبت به سایر فعالیت‌ها؛
• فعالیتی پربازده و سودآور در مجاورت مشاغل اصلی روستایی؛
• احداث توتستان در یک نوبت و امکان بهره‌برداری طی 15 تا 20 سال بعد؛
• پایین بودن هزینه‌های نگهداری سالانه درختان توت؛
• کمک به اشتغال و درآمد و بهبود معیشت خانوار روستایی.
در ادامه برخی گزارش‌های موردی از اجرای طرح در استان‌ها را ملاحظه می‌نمایید:

استان آذربایجان شرقی
طرح آموزش و ترویج نوغانداری در استان آذربایجان شرقی در سال جاری با حمایت دفتر توسعه فعالیت‌های کشاورزی زنان روستایی و عشایری با مشارکت زنان بهره‌بردار در چهار شهرستان جلفا، خدافرین، اسکو و کلیبر آغاز شده است. در این شهرستان‌ها با شروع فصل فعالیت نوغانداری از اسفندماه 98 تا پایان خرداد 99، زنان نوغاندار در سطح روستاها با روش‌های عملی و بهداشتی در پرورش کرم ابریشم، آفات و بیماری‌ها، آموزش تفریخ تخم نوغان، آموزش‌های پرورش کرم ابریشم در روستاهای حاشیه رود ارس و پرورش کرم جوان و بالغ آشنا شدند.
گفتنی است در برگزاری این دوره‌ها تعداد 500 نفر روز از زنان نوغاندار با همکاری کارشناسان امور دام معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهادکشاورزی استان، آموزش دیدند.
علاوه بر آموزش‌های ارائه شده، خرید تخم نوغان، توزیع نهال توت، خرید و تحویل نهاده‌ها، ادوات و تجیهزات مورد نیاز زنان نوغاندار، از جمله حمایت‌های مدیریت هماهنگی ترویج استان از زنان نوغاندار در سال جاری می‌باشد.

استان اصفهان
اجرای پروژه "آموزش و ترویج نوغانداری" ویژه زنان روستایی در اوایل اردیبهشت ماه سال جاری در 7 شهرستان استان اصفهان آغاز شد و تعداد 45 جعبه تخم نوغان تفریخ شده به همراه توری ریز و درشت‌، دماسنج و رطوبت سنج بین 28 نفر از زنان روستایی متقاضی و علاقمند در شهرستان های: نطنز، فلاورجان، شاهین شهر، میمه، مبارکه، لنجان و نجف آباد توزیع شد.
همچنین، توزیع نهاده‌های لازم و ابزارهای کوچک، آموزش‌های لازم و رفع اشکالات پرورش‌دهندگان کرم ابریشم در مراحل مختلف اجرای طرح از طریق فضای مجازی و ارائه آموزش‌های انفرادی و بازدید، توسط کارشناسان امور زنان روستایی و امور دام شهرستان و استان انجام پذیرفت.

استان زنجان
در استان زنجان این طرح با همکاری مشترک مرکز توسعه نوغانداری کشور از سال 1394 برای زنان روستایی شهرستان طارم شروع و در سال 98 برای زنان روستایی شهرستان‌های طارم و ابهر اجرا گردید. با توجه به نتایج مطلوب طرح و توزیع تعداد 50 جعبه تخم نوغان و 1250 اصله نهال توت بین بهره‌برداران طرح و عملکرد 1565 کیلوگرم تولید پیله تر در سال 98، در سال جاری این طرح با همکاری معاونت تولیدات گیاهی با توزیع 100 جعبه تخم نوغان‌، لارو و تجهیزات مورد نیاز به 27 نفر از بهره‌برداران اصلی طرح در شهرستان‌های ابهر‌، طارم و زنجان درحال اجرا می‌باشد. انتظار می‌رود با رعایت پروتکل‌های بهداشتی مربوط به پیشگیری بیماری کرونا و ارائه مطالب آموزشی و توصیه‌های فنی به پرورش‌دهندگان زن روستایی به‌صورت انفرادی و مجازی تعداد 400 نفر از بهره‌برداران آموزش‌های لازم را دریافت نمایند.

استان گلستان
طرح توسعه نوغانداری با مشارکت زنان روستایی در سال 1399 با هدف آموزش صحیح علمی و عملی نوغانداری و بهبود و توسعه توتستان‌ها و نهایتاً کمک به اقتصاد خانواده‌های روستایی با مشارکت اعضاء خانواده در سه شهرستان مینودشت، گالیکش، کلاله از دیماه سال 1398 آغاز گردید.
فعالیت‌های صورت گرفته در راستای اجراء این طرح شامل:
• اعطای تجهیزات و لوازم مورد نیاز پرورش کرم ابریشم شامل جعبه تخم نوغان و...؛
• توزیع نهال توت اصلاح شده بین نوغانداران تحت پوشش طرح؛
• آموزش نوغانداران از طریق برگزاری کارگاه‌های آموزشی (قبل از کورونا)، نشریه ترویجی، آموزش‌های انفرادی، بازدیدهای میدانی؛
• ایجاد یک مورد سایت الگویی پرورش کرم ابریشم؛
• ایجاد تلنبار طبقاتی جهت استفاده دومنظوره پرورش نوغان و قارچ خوراکی؛
• تهیه مستند آموزشی نوغانداری و پخش آن از شبکه استانی؛
• ایجاد دو مورد تلنبار استاندارد در روستاهای تخت، آرام نرو، برنجون شهرستان مینودشت جهت آشنایی نوغانداران با روش‌های صحیح پرورش.

جنوب کرمان(جیرفت و کهنوج)
این پروژه برای اولین بار به صورت پایلوت توسط مدیریت هماهنگی ترویج در شهرستان‌های جیرفت (دهستان اسفندقه) عنبر آباد ( دهستان امجز و مردهک ) توسط 10 نفر از زنان روستائی با هدف ترویج نوغانداری و توانمند‌سازی زنان روستائی با همکاری معاونت تولیدات دامی در سال جاری اجرا گردید. با توجه به آغاز نوغانداری (اوایل فروردین لغایت اواخر خرداد) و همچین شیوع بیماری کرونا آموزش‎ها به صورت مجازی و انفرادی با همکاری کارشناسان نوغانداری وزارت جهاد کشاورزی با عناوین ذیل برگزار گردید و تعداد 30 نفر به مدت 60 روز آموزش دیدند.
همچنین، علاوه بر آموزش‌های ارائه شده‌، خرید 10 بسته تخم نوغان و توزیع نهال توت توسط معاونت بهبود تولیدات دامی و خرید تجهیزات مورد نیاز پرورش کرم ابریشم برای 10 نفر از متقاضیان توسط مدیریت هماهنگی ترویج ازجمله حمایت‌های انجام شده در راستای اجرای این پروژه می‌باشد.

استان خراسان جنوبی
طرح ترویجی توسعه نوغانداری و احداث توتستان با مشارکت زنان روستایی با حمایت دفتر توسعه فعالیت‌های کشاورزی زنان روستایی و عشایری همه ساله در فصل زیبای بهار توسط زنان سختکوش روستایی استان و همزمان با سبز شدن درختان توت شروع می‌شود. لازم به ذکر است حدود 93 نفر از زنان روستایی در استان خراسان جنوبی در بهار 99 به این شغل مشغول بودند.
تشکیل کارگروه توسعه نوغانداری و ایجاد توتستان‌ها و تلاش در جهت جلب مشارکت شهرداری‌ها، نهادها و قنوات پر آب برای اجرای توتستان، تلاش در جهت ایجاد نهالستان توت به منظور تامین برگ مورد نیاز، توزیع نهال توت بین زنان روستایی و... از جمله اقداماتی بوده‌اند که در اجرای این طرح انجام گرفته‌اند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت شماره ۲۴۲-مرداد ۱۳۹۹