بعضی از مشکلات و چالش‌های پرورش ماهی در دریای خزر را در صفحات قبل و از زبان برخی فعالان و تولیدکنندگان مورد بررسی قرار دادیم.
در مورد دریای جنوب کشور و خلیج فارس هم این موضوع مورد بررسی قرار گرفته که با اندک تفاوت‎هایی همان مشکلات و همان گلایه‌ها از طرف فعالان این حوزه نیز وجود دارد؛
محمدصادق خادم دزفولی، معاون اجرایی سابق پروژه پرورش ماهی در قفس شرکت‌های «یادمان بردیا» و «کرانه نیلگون افق» متعلق به بنیاد تعاون بسیج که در بندر چارک و بندر آفتاب در کار تولید ماهی در قفس می‌باشد، در مورد مسائل مربوط به پرورش ماهی در فقس در آب‎های دریای جنوب می‌گوید: شرکت‌هایی که ما با آنها کار می‌کردیم یک سایت پرورش ماهی در قفس را ابتدا به صورت شراکتی کار می‎کرد و بعداً آن را خریداری نمود و مجموعه سایت قفس‌ها برای شرکت باقی ماند که در سال 95 حدود 130 تن هم ماهی تولید ‌کرد و بعد از آن دیگر ما از مجموعه جدا شدیم.

امکان توسعه وجود دارد اما ...
وی می‌گوید توسعه قفس‌های دریایی برای کشور ما مزیت‌های فراوانی دارد و امکان توسعه آن نیز وجود دارد. اما باید کار‌ها به شکل درست و اصولی انجام شود نه با حرف و شعار؛ بلکه این حوزه را باید آسیب شناسی کرد و در عمل با استفاده از آموزش‌های علمی و حساب شده کار را پیش برد. 
الان متأسفانه زنجیره تولید برای پرورش ماهی در قفس کامل نیست؛ بچه ماهی به اندازه کافی تولید نمی‌شود و بعضی نیازهای لجستیکی و پشتیبانی جوابگوی نیازهای این صنعت نیست و حلقه‌های مفقوده‌ای در آن وجو دارد که بعضاً به راحتی هم قابل رفع است.

مدیریت قوی و با پشتوانه
خادم دزفولی توضیح داد که کار پرورش ماهی در قفس دریایی نیاز به مراقبت بسیار زیاد و مدیریت قوی دارد و باید متولیان این صنعت، برنامه‌ریزی و پشتیبانی درستی از موضوع داشته باشند که متأسفانه در این زمینه برنامه کارا و مؤثری از سازمان شیلات ندیده‌ایم و کمک چندانی به این صنعت نمی‌کند و آنچه که مشاهده ما از وضعیت موجود بوده این است که عزمی برای توسعه این صنعت وجود ندارد. در این کار مشکلات و گره‌هایی وجود دارد که نیاز به عزم ملی و دولتی برای باز شدن آن است. مثلاً کشور ما پرورش ماهی در قفس را زودتر از ترکیه شروع کرده است اما وضعیت ما کجا و ترکیه کجا؟!
خادم دزفولی که خود بازنشسته وزارت جهاد کشاورزی است می‌گوید: در آن زمان که باید کارشناسان شیلاتی به کشورهای خارجی برای آموزش می‌رفتند، آقایان به جای این کارشناسان چند تا مدیرکل را به خارج می‌فرستادند که هیچ بازدهی برای کشور نداشت. 
در آن موقع باید نیروهای کارشناس جوان را به جای این مدیران به خارج می‌بردند تا برای صنعت شیلات ما بازدهی داشته باشد اما متأسفانه این همه دست روی دست گذاشتند تا این صنعت لقمه‌ای گلوگیر شد.

ضرورت اقدام و نداشتن پشتوانه فنی کافی
کشور ترکیه پرورش آبزیان در قفس را یکی دو سال بعد از ما شروع کرد، وقتی که دو سال قبل بنده در معیت هیأتی سفری به ترکیه داشتیم، حدود 250 هزار تن آبزیان در قفس دریایی تولید داشتند. رمز موفقیت آنها از زبان خودشان این بود که افرادی را انتخاب کردند و به آن‌ها تسهیلات، آموزش و امتیاز دادند که مناسب این کار بودند. 
متأسفانه مشکلی که ما داریم این است که ثباتی در سیاست‌ها و مدیریت‌ها نیست و سیاست‌ها به جای اینکه برای منافع کشور باشد، در راستای منافع افراد است.

نیازهای لجستیکی
خادم دزفولی ادامه داد: در مجموع حلقه مفقوده این صنعت دو چیز است: یکی تعداد زیاد مورد نیاز بچه ماهی خوب، باکیفیت و ارزان و دیگری صنعت لجستیکی مورد نیاز.
برای تولید ماهی در دریا به یک عقبه قوی و تجهیزات لجستیکی مناسب در زمینه فنی و تولید نیاز است. نیاز به ماشین‌آلات، تور، جرثقیل دریایی و امکانات خاصی دارد. 
از طرفی تولید و کار در دریا علی‌رغم مشکلات جوی، گرفتاری‌ها و مشکلات خاص خودش را دارد که در این میان سازمان بنادر و کشتیرانی هیچ همکاری نمی‌کند.

ضرورت تأمین بچه ماهی
وی می‌گوید: گونه‌هایی که برای این منظور در جنوب معرفی کرده‌اند، «سی‌بس» و «سیبریم» است. سی‌بس با منطقه خیلی سازگارتر است و گرمای جنوب را بهتر تحمل می‌کند. این ماهی را می‌توان اول اسفند در قفس‌های دریایی رها کرد، در تیرماه و ماه‌های گرم یا باید سایه‌بان داشته باشید یا قفس‌ها را به عمق بیشتری برد. به ازای هر 4 متر، دمای آب یک درجه سانتی‌گراد خنک‌تر می‌شود.
البته هرچه عمق بیشتر شود نیاز به تجهیزات ویژه و مدیریت خاص خودش دارد. در یک دوره‌ای ماهی 2/1 گرمی را از تایلند و استرالیا با هواپیما وارد می‌کردیم و باید ظرف 36 ساعت به حوضچه‌ها در جنوب منتقل می‌کردیم؛ با چه مشقاتی این کار را انجام می‎دادیم! 
الان یکی از بزرگ‌ترین مشکلات این کار تأمین بچه ماهی مناسب و سالم مورد نیاز است. افراد و شرکت‌هایی هستند که مشغول تولید بچه ماهی‌اند اما بعضاً بچه ماهی تولیدی کیفیت مناسب را ندارد و از نظر مقدار تولید هم تعداد آن زیاد نیست و اگر بنا بر توسعه این بخش باشد، جواب‌گوی نیاز این صنعت و اهداف آن نیست و لازم است که تولید بچه ماهی توسعه بیشتری پیدا کند. 
توجه به تعداد بچه ماهی ‌سی‌بس تولیدی در طول فصل مناسب برای ورود به قفس، وزن، کیفیت و فاصله آنها تا مقصد مورد نظر و توجه به هزینه‌ها، سیاست‌گذاری مدون و دقیقی را با توجه به ظرفیت‌های واگذار شده طلب می‌کند. شاید امکان حمل بچه ماهی از بوشهر تا چابهار و آبادان میسر باشد اما هزینه‌ها و قیمت تمام شده آن را هم باید در نظر داشت.

ناکارآمدی محیط زیست
خادم دزفولی همچنین می‌گوید: سازمان محیط‌ زیست یکی از ناکارآمدترین سازمان‌ها در این ماجرا است. در تمام دنیا رایج است که پیش از اجرای هر پروژه‌ای مطالعات زیست‌محیطی آن انجام می‌شود. لازمه این امر داشتن یک سازمان پیشرو و مجرب است. اما در اینجا هرکسی که بخواهد مجوز بگیرد باید وارد پروسه محیط‌زیست بشود و طرح توجیهی محیط‌زیستی بیاورد و مقدار زیادی برای آن هزینه کند؛ کارشناسان هم که کارشناسان خود محیط‌زیست هستند. شیلات در این زمینه هم منفعل است.
همین الان در بعضی از مناطق دریایی که این قفس‌ها ایجاد شده‌اند، از نظر زیست محیطی مشکل دارند. مثلاً محل تخم‌ریزی لاک‌پشت‌های دریایی است و تردد شناورها باعث صدمه دیدن و مرگ این لاک‌پشت‌ها می‌شود. 

لزوم مدیریت بیماری‌ها
بعضی بیماری‌ها هستند که خسارات زیادی را به پرورش‌دهندگان وارد می‌کند؛ چراکه مدیریت مناسبی روی این بیماری‌ها وجود ندارد. در صورتی که روش‌های زیادی وجود دارد که می‌شود بسیاری از این بیماری‌ها را مدیریت و کنترل کرد. ضعف آموزش هم که از جهات مختلف در این صنعت به‌صورت جدی مشهود وجود دارد.

مباحث بازرگانی
با همه این مشکلاتی که وجود دارد وقتی که محصولی تولید ‌شد برای بازار فروش آن مشکلاتی وجود دارد. در صورتی که بازارهای خوبی در همین کشورهای عربی برای فروش این ماهی وجود داشت اما برای بازاریابی هیچ کاری انجام نشده است. به فرض اینکه هیچ مشکلی هم در تولید وجود نداشته باشد، بازاریابی و فروش محصول تولید شده خودش یک مسئله‌ای اساسی است. البته مسائل سیاسی هم در این زمینه تأثیرگذار است.

مسائل اجتماعی
خادم دزفولی در ادامه گفت: بعضاً گاهی مشاهده شده که حتی روی مباحث جامعه شناسی و اجتماعی موضوع هم مطالعه‌ چندانی صورت نمی‌گیرد و بدون ارزیابی درستی از موضوع و ترویج منطقی و توجیه مردم بومی منطقه، اقدام به اجرای چنین طرح‌هایی می‌کنند.
برای نمونه بنیاد مستضعفان یک طرح 10 هزار تنی در بوشهر اجرا می‌کرد که قفس‌های آن توسط مردم بومی تخریب شد و باعث عکس‌العمل مردم بومی به این طرح شد؛ چراکه قبل از آن مطالعه اجتماعی کافی انجام نگرفت و از مشارکت اجتماعی افراد محلی استفاده نشده بود. در صورتی که ابتدا باید نیروهای بومی را همراه و هماهنگ می‌کردند و آنها را به آینده طرح امیدوار می‌کردند و به آنها اطمینان می‎دادند که این طرح به معیشت آنها آسیبی نخواهد ‌رساند و ... اما این کارها انجام نشد. مواردی از این دست باعث می‌شود که این همه هزینه‌ انجام شده نتایجی نداشته باشد.

مدیریت قفس‌ها برای هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است
وی در پاسخ به سئوالی دمبنی بر انتقال بچه ماهی با اوزان بالاتر به قفس‌های دریایی می‌گوید: شاید بر اساس بعضی نظرات، آسان‌ترین راه، استفاده از بچه ماهی 200-150 گرمی است اما هزینه خرید بچه ماهی در این وزن و چگونگی حمل این بچه ماهی‌ها را به داخل قفس و هزینه آن هم باید در نظر گرفته شود.

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۳۸- اسفند ۱۳۹۸