برخی از اراضی کشاورزی مراکز تحقیقاتی،

آزمایشگاه‌ها، سالن‌ها و واحدهای تحقیقاتی وزارتخانه

اجاره داده شده است

تعطیلی واحدهای تحقیقاتی وزارتخانه

طی ماه‌های گذشته خبرها و گزارشاتی از طریق خوانندگان و مخاطبان فهیم مجله «دام، کشت و صنعت» به دست ما می‌رسید مبنی بر اجاره دادن زمین‌ها، مزرعه‌ها، تأسیسات و امکانات سازمان تحقیقات کشاورزی به بخش خصوصی؛ بعضی از این اجاره‌ها هم برای کارهایی بود که هیچ سنخیتی با اهداف و وظایف این سازمان نداشت. مثلاً در بعضی موارد ساختمان‌های این سازمان را به سوپرمارکت، رستوران، تالار پذیرایی، سوله‌های مبل‌سازی و امثالهم تبدیل کرده بودند که این موضوع مورد کنجکاوی و حساسیت مخاطبان مجله قرار گرفته بود و از مدیران مجله خواستار پیگیری موضوع بودند.

در شماره‌ قبل مجله هم جسته و گریخته و در مطالب و موارد مختلف  - در مقاله «از شما چه پنهان» - ، اشاره‌هایی به این موضوع داشته‌ایم.

اینک نیز مجله «دام، کشت و صنعت» در راستای اهداف رسانه‌ای خود و با توجه به اهمیت موضوع به پیگیری آن پرداخته است.

دکتر کامبیز بازرگان، معاون اقتصادی و برنامه‌ریزی سازمان تحقیقات کشاورزی در این مورد به سوالات ما پاسخ داده‌اند:

در مورد این مطالب که سازمان تحقیقات بعضی از زمین‌ها و تأسیساتش را اجاره داده است توضیح بفرمایید. آیا این موارد وجود دارد؟

سازمان تحقیقات امکانات زیادی از نظر زمین و ساختمان و... در اختار دارد که این امکانات برای انجام مأموریت‌های سازمان هستند، منتهی در راستای انجام مأموریت‌ها بعضی وقت‌ها این‌ها را اجاره می‌دهیم که تعارضی با مأموریت‌های سازمان ندارد. چند نمونه و مدل از این قردادهای اجاره‌ای را برای شما مثال می‌آورم:

سازمان عرصه‌های زیادی برای آزمایش‌های مزرعه‌ای دارد، اما این عرصه‌ها را وقتی چند سال پی‌درپی برای یک سری تحقیقات، مثلاً تحقیقات کودی استفاده می‌کنیم، خاک این مزارع دچار غیریکنواختی می‌شود؛ یعنی وقتی ما کارهای تحقیقاتی در زمینه کود، سم و... در این مزارع انجام می‌دهیم این زمین دچار غیریکنواختی می‌شود. ممکن است یک قسمتی را مثلا فسفر زیاد داده بودیم یک جایی پتاسیم را بیشتر و خاک این زمین از نظر عناصر غذایی غیریکنواخت می‌شود.

حال اگر مثلاً تحقیقی برای یک عنصر غذایی مانند فسفر یا پتاس بخواهیم انجام دهیم؛ چون خاک مزرعه از نظر وجود این عنصر دچار غیریکنواختی شده است، در نتیجه آزمایش‌ها تأثیر خواهد گذاشت. در این شرایط باید برای چند سال کشت یکنواخت صورت گیرد تا زمین به حالت یکنواختی معمول خودش برگردد که ما این زمین را اجاره می‌دهیم اما روی کشت آن نظارت کافی داریم و باید طبق برنامه‌های سازمان در آن کشت انجام شود. این گونه اجاره‌ها را «طرح‌های یکنواختی» می‌گوییم.

واقعیت این است که در سال‌های قبل که سازمان پرسنل و نیروی بیشتری داشت، کمتر این زمین‌ها را اجاره می‌داد. اما جدیداً اجاره می‌دهیم.

مدل و دلیل دیگر اجاره دادن زمین‌ها به گونه‌ای است که چون سازمان مأموریت تولید بذر دارد و در بین چند نوبت کشت یک گیاه برای تولید بذر، لازم می‌شود که گیاهانی به‌صورت تناوب با گیاهی که تکثیر بذر آن مدنظر است، کشت شوند که شرایط برای تولید بذر بهتر شود، در این شرایط هم ممکن است که زمین‌ها را اجاره بدهیم.

یک مدل دیگر اجاره‌های سازمان در تولید بذر است که در جهت حمایت از شرکت‌های خصوصی و دانش‌بنیان برای تولید بذر، زمین در اختیار چنین شرکت‌هایی که صلاحیت‌ها و مجوز لازم را داشته باشند قرار می‌دهیم تا بذر تولید کنند. به این ترتیب هم به تولید بذر کمک می‌شود و هم از این شرکت‌ها حمایت صورت می‌گیرد.

مدل دیگر از اجاره‌ها بیشتر برای انتقال دانش فنی و کار ترویجی است. در این مدل به کسانی که در مجموعه‌های آموزشی سازمان تعلیم می‌بینند، زمین اجاره می‌دهیم و اساتید و کارشناسان این کارآموزان هم روی کارشان نظارت دارند تا دانش خود را روی زمین پیاده کنند و به این ترتیب کار ترویج و انتقال دانش را با هم انجام می‌دهیم.

مدل دیگری وجود دارد که ممکن است این مدل کمی حساسیت‌برانگیز باشد. در این گونه موارد بعضی از امور جاری را به دلیل محدودیت نیروی کارگری اجاره می‌دهیم. مثلاً در مورد بعضی از باغ‌های مادری ممکن است این مدل اجاره وجود داشته باشد. کارهایی مانند هرس، کوددهی، آبیاری و نگهداری آن را به بخش خصوصی می‌دهیم و گاهاً هزینه این کار از درآمد خود این باغ پرداخت می‌شود. اما نکته مهم در این مدل رعایت قواعد علمی طبق خواسته سازمان توسط این پیمانکاران است.

در بحث ساختمان‌ها و تأسیسات هم ما یک الزامی در مورد شرکت‌های دانش‌بنیان داریم که از این شرکت‌ها حمایت می‌کنیم و بعضی ساختمان‌ها را در اختیار این شرکت‌ها برای حمایت از آنها قرار می‌دهیم.

عمده مواردی که ما زمین یا تأسیساتی را اجاره می‌دهیم از مدل‌ها و الگوهایی پیروی می‌کنند که عرض کردم.

اجرای کارهای تحقیقاتی سازمان را هم به بخش خصوصی می‌دهید؟

نه. تقریباً خیلی کم اتفاق می‌افتد؛ چون در کار تحقیقاتی مسئولیت اجرا با محقق است. مگر بعضی از کارها را در دل یک کار تحقیقاتی به بخش خصوصی بدهیم. مثلاً اگر نیاز به یک آزمایش خاص مانند درصد روغن در یک بذر یا درصد اسانس یک گیاه یا مثلاً درصد یک عنصر در خاک و مثل این باشد، در صورتی که امکانات آزمایشگاهی سازمان کافی نباشد به آزمایشگاه‌های بخش خصوصی می‌دهیم.

در بعضی موارد سازمان یک سری از مأموریت‌هایش را به شرکت‌های فعال در بخش خصوصی که توانایی انجام آن کار را داشته باشند؛ چرا که طبق برنامه‌ریزی‌های تکلیفی به‌صورت کم‌کم و آهسته باید آنها را واگذار کند تا تمرکزش را روی کارهایی قرار دهد که بخش خصوصی توانایی انجام آن را نداشته باشد.

آیا مجوز قانونی برای موارد و مدل‌های اجاره‌ای که عنوان کردید، دارید؟

هزینه این اجاره‌ها به چه حسابی می‌رود؟

چنانچه استحضار دارید، سازمان به‌صورت هیأت امنایی اداره می‌شود و یک آیین‌نامه معاملاتی دارد که مصوب هیأت امنا و ابلاغی آنهاست و تأییدیه وزارت علوم را دارد. ماده یک قانون احکام دائمی برنامه هم مجموعه‌های پژوهشی و آموزش عالی کشور را که به شکل هیأت امنایی اداره می‌شوند را واگذار کرده به آیین‌نامه‌ها و چارچوب‌های مصوب هیأت امنا و آیین‌نامه‌هایی که امور مالی و معاملاتی سازمان در چارچوب آن‌ها انجام می‌شود. این آیین‌نامه‌ها مصوب هیأت امنا است و با تأیید وزیر علوم و تحقیقات است.

بودجه‌ای که دولت به دانشگاه‌ها و مراکز عالی می‌دهند برای کمک است. در واقع دولت تعهدی به تأمین و پوشش 100 درصدی بودجه این مراکز ندارد و یک سرفصلی برای درآمد‌های اختصاصی ما دیده شده که این درآمد اختصاصی به طرق مختلفی از جمله فروش دانش فنی، قرارداد پژوهشی، فروش محصولات کشاورزی، فروش بذر و... و از جمله همین اجاره‌ها حاصل می‌شود. در این آیین‌نامه انواع و نحوه وصول درآمدهای اختصاصی توسط سازمان تعریف شده است.

سازمان یک حساب درآمد اختصاصی نزد خرانه دارد که مبالغ به این حساب می‌رود و دولت یک پورسانت خیلی کمی از آن را بر می‌دارد و بقیه مجدداً به حساب خود سازمان برمی‌گردد. این درآمدهای اختصاصی در موافقت‌نامه بودجه سالانه سازمان می‌آید و مستندات آن هم وجود دارد. در واقع این درآمدهای اختصاصی برای ما جزو تکلیف است که باید انجام دهیم. اعتبارات تملک از طرف دولت کفاف هزینه‌های لازم برای سازمان را نمی‌دهد و سازمان از این طریق هزینه‌ها را تأمین می‌کند.

اما بعضی از زمین‌ها و تأسیسات برای احداث گاوداری اجاره داده شده است؟

چارچوب بحث‌های اجاره‌ای ما عمدتاً همین چند موردی بود که عرض کردم. مورد دقیق این را که شما می‌فرمایید الان اطلاع ندارم تا کیفیت‌اش را توضیح دهم اما ممکن است با اهداف خاصی مثلاً روی تولید علوفه و علوفه‌های کم‌آب‌بر، علوفه‌های با اهداف خاص و... بخواهند کار کنند.

کسی که برای یک گاوداری هزینه می‌کند اهداف دراز مدت دارد و برای کوتاه‌مدت این همه سرمایه‌گذاری انجام نمی‎دهد. مگر شما برای چند سال این زمین‌ها را اجاره می‌دهید؟

آیین‌نامه معاملاتی ما می‌گوید سقف اجاره‌ها نهایتاً پنج ساله است و بیشر از پنج سال نمی‌شود به کسی یک زمین یا تأسیساتی را اجاره داد.

بعضی از تأسیسات را برای کارهایی که اصلا متناسب با فعالیت سازمان نیست اجاره داده‌اند. مانند تالار پذیرایی و رستوران؟

بله! چند مورد نادر تأسیسات این چنینی داریم که مورد تأیید و خواست سازمان نمی‌باشد، اما چون این تأسیسات ممکن است به دلیل توسعه مناطق مسکونی و شهرها در حریم مناطق مسکونی قرار گرفته باشند و از نظر کاربری اجازه تحقیقات و کارهای کشاورزی و... در آن‌ها داده نشود، در این صورت سازمان چاره‌ای غیر از اجاره دادن این تأسیسات برای بهره‌برداری این‌چنینی ندارد.

 اما این موارد چنانچه عرض شد خیلی نادر است و مورد خواست سازمان هم نیست. البته درآمد حاصل از آن برای پیشبرد پژوهش‌ها و مأموریت‌های سازمان است. حتی اینکه بعضی از این موارد برای امکانات رفاهی همکاران سازمان هم هست. در این گونه موارد حتماً کارشناسی می‌شود که این ساختمان یا زمین هیچ استفاده‌ای برای کارهای سازمان نمی‌تواند داشته باشد پس به این شکل اجاره می‌دهیم.

حتی بعضی از این قراردادها به‌صورت BOT است و پیمانکاری که آن را می‌سازد، بعد از اتمام قرارداد این تأسیسات را به سازمان تحویل می‌دهد که آیین‌نامه مالی و معاملاتی، تکلیف همه این موارد را مشخص کرده است.

نشریه دام و کشت و صنعت آماده دریافت مطالب مخاطبان و هرگونه شفاف‌سازی بیشتر از طرف وزارتخانه جهادکشاورزی و سازمان تحقیقات کشاورزی در این مورد است.

ضمناً از مهندس ژاله فدایی، رئیس روابط عمومی سازمان تحقیقات کشاورزی

به خاطر همکاری مسئولانه برای انجام این مصاحبه تشکر و قدردانی می‌شود.

ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۳۰ - ۱۳۹۸