نگاهی بر عملکرد دولت یازدهم در بخش کشاورزی
مهندس مجید ذوالفقاری
ماهها و هفتهها آمدند و رفتند تا با قدم گذاشتن به هفتههای آغازین فصل زراعی جاری در واقع به آخرین فصل زراعی دوران دولت یازدهم وارد شویم و این آخرین پاییز برگریز عمر دولت تدبیر و امید بهانهایی شد تا طبق یک سنت مطبوعاتی، برگهایی از عملکرد دولتمردان و برنامهریزان این دولت را در عرصه کشاورزی ایران مورد بررسی و واکاوی اجمالی قرار دهیم.
البته لازم بهذکر است که شروع کار دولت کنونی، در زمان اوج تحریمها بود که با تحریمهای سابق عراق برابری داشت، و به دلیل افزایش سه برابری قیمت ارز و کمبودهای بودجهایی، واردات و تامین اکثر محصولات و نهادهها با چالش مواجه شده بود. اما اکنون که در واپسین ماههای کار دولت یازدهم هستیم بر آنچه گذشته است نظری میاندازیم.
مدیریت عالی تشکیلات کشاورزی کشور در دولت فعلی بهعهده مهندس محمود حجتی گذاشته شد و ایشان که بیش از این 5 سال وزیر جهادکشاورزی بوده، از معدود وزرایی است که در دولتهای مختلف چهار بار برای کسب رای اعتماد به مجلس معرفی شده است.
حجتی بهنظر برخی اعضا کابینه، از جمله پیگیرترین وزرا میباشد، اما در مورد مدیران و مدیریت وزارت جهادکشاورزی دو نکته حائز اهمیت وجود دارد، اول آنکه برخلاف دولت اسبق که با تغییرات متعدد مدیریتی مواجه بود، در دولت فعلی تغییرات به آرامی انجام شد و بهتدریج بسیاری از مدیران کارآمدی که بهنحوی از بدنه وزارت دور مانده بودند به این تشکیلات بازگشتند.
البته وزارت جهادکشاورزی را وزارت سالمندان هم نامیدهاند، اما نباید کولهبار تجربیات رؤسای فعلی را نادیده گرفت. نکته بعدی اجرایی شدن قانون تمرکز وظایف مرتبط با کشاورزی در وزارت جهادکشاورزی میباشد که در عهد این دولت سریعا اجرایی شد که بهنوبه خود گامی مهم در تجمیع تصمیمگیریها در حوزه کشاورزی و بازرگانی این حوزه قلمداد میشود.
بعد از روی کار آمدن دولت فعلی، دو پدیده گرمترین سال و خشکترین تابستان زمین طی نیم قرن اخیر را شاهد بودیم، اما در سال آبی اخیر تا حدودی با افزایش نزولات، کمبودها کاهش یافت، گرچه فعلا امسال با کاهش مجدد نزولات در پارهایی نقاط مواجهایم. البته مقامات هم بعد از تاخیری یکساله، برنامه توسعه آبیاری تحت فشار را از سال 93 به جریان انداختند و پرداخت تسهیلات دوباره شروع شد.
اخیرا اعلام شده که رکورد توسعه سیستمهای آبیاری نوین به بالای 130 هزار هکتار در سال رسیده و تمرکز بر سایر روشها مثل آبیاری تیپ (Tape) و زیرسطحی هم در دستور کار است. از سویی با اجرایی شدن طرح بر زمین مانده و بزرگ550 هزار هکتاری اصلاح و زهکشی اراضی خوزستان، کارهای خوبی به جریان افتاد و طرحهایی مثل انتقال آب به استان سیستان و بلوچستان با لوله و نیز توسعه کشت نشایی و انتقال کشتهای بهاره به پائیزه (البته بدون فرهنگسازی) از جمله کارهایی بود که حتی با هدفگذاری رویایی رسیدن توسعه آبیاری تحت فشار به 400هزار هکتار در سال در برنامه ششم موضوع بحران آب بهعنوان یکی از محورهای سهگانه برنامه توسعه مذکور مطرح شد.
یکی از مهمترین موضوعاتی که در دوره وزیر جهادکشاورزی مورد توجه بوده، توسعه کشت و کار گلخانهایی یا متراکم بود که تلاشهایی هم در این مسیر صورت پذیرفته است. البته سطح فعلی گلخانهها با عدد کمتر از 10هزار هکتار بسیار کمتر از پیشبینی برنامه پنجم است و اخیرا یک خط اعتباری چند هزار میلیارد تومانی هم برای آن اجرایی شده است.
تغییر کاربری، مهمترین تهدید بخش کشاورزی در ایران است. این جمله نقل قولی است از وزیر کشاورزی فعلی ایران که طبق عکسهای هوایی در یک دهه اخیر، چهار هزار هکتار از باغات تهران و حومه آن تخریب شده و لااقل صدهزار بنای غیرمجاز در منطقه شمال ایران ساخته شده است. در دولت فعلی با تشدید تلاشهای مقابله با تغییر کاربری و تعیین یک سامانه تلفنی، کارهایی انجام شد. البته با وجود اجرای طرحهایی مثل کاداستر و یوتیام (UTM) هنوز در زمینه سنددار شدن اراضی کشاورزی و روستایی کار مهمی صورت نگرفته و این در حالی است که در برنامه پنجم سنددار شدن تمام اراضی، هدفگذاری شده بود
با مطرح شدن بحث اقتصاد مقاومتی، یکی از بخشهای پیشگام در این زمینه وزارت جهادکشاورزی بود که طرحی با فوریت در ماههای اول دولت یازدهم را مصوب و اجرایی نمود. یکی از ارکان این برنامه، کشت برون سرزمینی و اجاره کردن اراضی ممالک دیگر برای کشتوکار بوده که ظاهرا تمرکز عمده بر روی برزیل میباشد.
البته در مسیر این پروسه چالشها و اما و اگرهای زیادی وجود دارد که بهعنوان مثال تعدادی از سرمایهگذاران ایرانی در سالهای گذشته از افریقا اخراج شدهاند.
سرانه مصرف شیر و لبنیات در کشور ما تعریفی ندارد و با حدود 70 تا90 کیلو سرانه سالانه (آماری غیرقابل اتکا)، حتی از متوسط جهان سوم هم کمتر است. در برنامه پنجم توسعه رسیدن به سرانه 165 کیلو در سال هدفگذاری شده بود که محقق نشد و پس از قطع یارانه نیم میلیارد دلاری شیر در دولت اسبق، عملا برنامه قاطعی برای کمک به ترویج مصرف شیر مشاهده نمیشود.
از سویی، کارهایی مثل تشکیل خانه شیر و عضویت فعالتر ایران در فدراسیون جهانی شیر همچنان در ابهام قرار دارد. در مورد میزان مصرف گوشت و مرغ گرچه مسئولان جهادکشاورزی از ثبات نسبی مصرف صحبت میکنند و ثابت ماندن نسبی قیمتها را یادآور میشوند، اما مشخص است که سرانه مصرف مرغ و تخممرغ افزایش خاصی نداشته است.
از الزامات برنامه پنجم رسیدن به ضریب مکانیزاسیون 5/1 اسب در هکتار و ورود 200هزار ماشین جدید به مزارع بوده است. تا چند سال قبل عمده کار توسعه مکانیزاسیون بر اساس جایگزینی تراکتور بود، اما به تدریج و به ویژه بعد از تغییرات مدیریتی وزارت جهادکشاورزی کارهایی را شاهد بودهایم.
در دو سال اخیر دو خط اعتباری چند صد میلیاردی مصوب شد تا بهخصوص در مورد جایگزینی ادواتی مثل کمباینهای فرسوده اقدام شود، ضمن اینکه تسهیلاتی جهت وثایق وامها هم در نظر گرفته شد،با این حال، اولا مشخص است که رسیدن کل کشور به ضریب (غیر کارشناسی ) ۵/ 1 اسب در هکتار محقق نشده و ثانیا طبق گزارشات، کل نوسازی کمباینها کمتر از 5 درصد کمباینها در کشور بوده است، ضمن اینکه در مکانیزاسیون باغات عملا در ابتدای راه هستیم.
اکثر کسانی که دستی بر اتش اقتصاد دارند معتقدند که مشکل اصلی کشاورزی ایران مشکل مالی است شاید از بین بدهکاران بزرگ بانکی کشور با 80 هزار میلیارد بدهی، تعداد انگشت شماری مرتبط با این بخش باشند. در برنامه پنجساله اخیر عدد 25درصد برای سهمیه اعتبارات بانکی کشاورزی تصویب شد، اما سهم بخشی از اعتبارات همواره بین 7 تا10 درصد بوده که آنهم تا 85 درصد توسط بانک کشاورزی تامین شده است.
یکی از علل ناتوان بودن کشاورزان و دامداران کم بضاعت، مشکل تامین وثایق و تضامین است که با توجه به سنددار نبودن بسیاری از اراضی، این معضل لاینحل باقی مانده است.
اما در این دولت شاهد کارهای شاخصی هم در حوزه مالی بودهایم ازجمله: فعالتر شدن بورس کالا و موضوع انتقال خرید تضمینی برخی از محصولات مثل ذرت و جو دامی به این بورس و تامین مالی براساس اصل33 و قبض انبار، انتقال عاملیت خرید به بانک کشاورزی، کاهش سود بانکی تسهیلات و هدفگذاری برای تکرقمی کردن بهره در برنامه ششم و امکان توثیق اسناد تراکتور و اخیرا هم انتشار اوراق قرضه موازی جهت مطالبات گندمکاران است.
از خصوصیات منحصربهفرد دولت یازدهم سروسامان دادن به مذاکرات 12ساله هستهایی با قدرتهای بزرگ بود و با کنار رفتن تحریمها شاهد آمد و شد مکرر مقامات و وزرای خارجی بودیم که بیشترین این ترددها مربوط به وزرای کشاورزی بود.
در مجموع حدود 14 وزیر کشاورزی و مقام ارشد مرتبط، به کشورمان آمدند و بسیاری از هیأتها هم از قطبهای کشاورزی ایران بازدید کردند که در این بین عجله ایتالیاییها که خریدار اول نفت ایران در اروپا میباشند، از همه بیشتر است. ضمن اینکه تاکنون چندین قرارداد نه چندان دندانگیر بهویژه برای تولید تراکتورهای سنگین منعقد شده است.
کارشناس زراعت و تحلیلگر کشاورزی
ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۰۲ - سال ۱۳۹۵
ماهنامه دام و کشت و صنعت پنجره ای به آگاهی و دانش
کارشناسان ما در مورد مشکلات تولید محصولات، که نمیتوانید برای آن جوابی پیدا کنید؛ میتوانند به شما کمک کنند
info@iranAgriMagazine.com