نویسنده: مهندس محمدرضا منصوریان
بنابر اعلام وزارت کشاورزی چیزی بیش از 2/5 میلیون هکتار از زمینهای کشور را باغات تشکیل میدهد. این در حالی است که نزدیک به 60 هزار هکتار از این باغها در سطح شیبدار احداث شده است. استان فارس با مساحت ١٥هزار و ٩٥٠ هکتار باغ در اراضی شیبدار رتبه نخست را در این زمینه دارد.
براساس آنچه که پیشتر معاون امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده بود، امسال 60 هزار هکتار از اراضی شیبدار زیرپوشش گونههای دارویی و درختان مثمر - تحت عنوان استفاده از آب سبز با هدف صرفه جویی در مصرف آب و جلوگیری از فرسایش خاک در اراضی مستعد بارندگی به میزان 300 میلی متر به بالا - قرار میگیرد.
نشست «امنیت آب و غذا در برنامههای پنجساله» توسط مرکز بررسیهای استراتژیک ریاستجمهوری در روز 30 آبان 69 برگزار شد.
در این نشست مناقشه کارشناسان وابسته به وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو قابل تامل بود. بهطوری که کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی از اهدافی سخن میگفتند که باوجود رشد تولیدات، میتوانست میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی را هم کاهش دهد. کارشناسان وابسته به وزارت نیرو تأکید داشتند که تنها راه مدیریت و حل مسئله آب باتوجه به گستردهشدن ابعاد اجتماعی آن، تجدیدنظر در میزان مصرف است و باید با بازتخصیص منابع، طرحی نو برای مصارف آب کشور داشته باشیم.
حمیدرضا جانباز، مشاور فنی معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، یکی از کارشناسانی بود که به اجرای برنامه بهبود راندمان آبیاری اشاره کرد و گفت: با اجرای این طرح بهرهوری از ٤٠ درصد فعلی به ٤٥ درصد افزایش پیدا کرده و درمجموع حدود ١٥میلیارد مترمکعب آب در طول برنامه ششم صرفهجویی خواهد شد. وی اظهار داشت: سالانه معادل یکمیلیارد دلار صرفهجویی ارزی و ١,٥٣میلیون تن کاهش انتشار گاز دیاکسیدکربن، با بهبود راندمان و برداشت کمتر از منابع آب زیرزمینی برای کشور حاصل میشود.
البته محاسبات علی حاجیمرادی، کارشناس ارشد مدیریت منابع آب دانشگاه صنعتی امیرکبیر، در این نشست خلاف آنچه گفته شد را نشان میداد، حاجی مرادی معتقد است: براساس اهداف برنامه ششم، میزان تولید ١٧ محصول در بخش کشاورزی با مصرف ٧٦ میلیارد مترمکعب آب از منابع تجدیدپذیر باید از ٨٣ میلیون تن فعلی به ١١٢میلیون تن برسد که به تبع آن مصرف آب به میزان ٢٥میلیارد مترمکعب نیز افزایش خواهد یافت.
نظر حاجی مرادی این است که درحالحاضر ایران ١٠٦ درصد منابع آب تجدیدپذیر خود را استفاده میکند و در صورت تحقق اهداف برنامه ششم توسعه، حجم مصرف منابع آب تجدیدپذیر به بالای ١١٥میلیارد مترمکعب خواهد رسید. برنامه ششم آخرین فرصت پیشرو برای نجات منابع آب ایران است، اما در متن این برنامه، توسعه ٥٠٠هزار هکتار باغ روی اراضی شیبدار پیشبینی شده است که حداقل یک درصد، بر حجم مصرف روانابهای کشور میافزاید.
دکتر شکراله حاجی وند، مدیرکل دفتر امور میوههای سردسیری و خشک، درباره لزوم توجه به آب سبز - بارشها - و الگوی کشت متناسب با آن و همچنین ارائه راه کارهای نوین مصرف بارش و توسعه باغات دیم، کشت گیاهان دارویی و کاهش تلفات آن در اراضی آبی و دیم به نشریه گفت: سهم تلفات تبخیر بارش کشور حدود 70 درصد نزولات بارشی برآورد شده است که با رعایت اصول فنی و کاربردی در احداث سامانهها و عملیات موثر در کاهش تبخیر، قابل تعدیل و مورد استفاده گیاه خواهد بود.
کشاورزی دیم 80 درصد مساحت اراضی کشاورزی جهان را تشکیل میدهد، در حالی که سهم تولیدات محصولات کشاورزی ایران از اراضی دیم، فقط حدود 10 درصد است. خاطرنشان میشود، کل سطح اراضی آبی کشور حدود 8/5 میلیون هکتار و سطح اراضی دیم کشور حدود 6/5 میلیون هکتار است.
وی درخصوص اظهارات طرفداران محیط زیست، مبنی بر اینکه طرح توسعه باغات در اراضی شیبدار، موجب بارگذاری جدید و نابجا بر حوضههای آبریز کشور، نابودی آبخوانها و تخریب محیط زیست میشود، اظهار داشت: در سطح 500 هزار هکتار برنامه توسعه باغها در اراضی شیبدار، با فرض 300 میلی متر بارش، پتانسیل آب قابل دسترس 1500 میلیون متر مکعب میشود.
با توجه به تبخیر 70 درصدی، آب مفید برابر 450 میلیون متر مکعب خواهد بود که کمتر از یک درصد آب تجدیدپذیر اعلامی وزارت نیرو است. لذا تاثیر این فعالیت بر بیلان منابع آب اثر منفی نخواهد داشت. مدیرکل دفتر امور میوههای سردسیری و خشک ادامه داد: با تمهیدات اتخاذ شده در توسعه باغات در اراضی شیبدار از طریق تعبیه سامانههای استحصال و جمعآوری آب باران، بخشی از سهم رواناب مهار و به مصرف گیاه و یا به تغذیه منابع زیرزمینی میرسد.
توسعه باغات در اراضی شیبدار غیرقانونی است
سیدعبدالوهاب سهلآبادی، رئیس اتاق بازرگانی اصفهان، با غیرقانونی خواندن توسعه باغات در اراضی شیبدار به نشریه گفت: طبق بند پ از ماده 31 برنامه توسعه، استفاده از آبهای تجدیدپذیر به منظور توسعه کشاورزی ممنوع است.
وی حفظ کشاورزی موجود را ضروری عنوان کرد و افزود: اصلاح روشهای مصرف آب، استفاده از بذور اصلاح شده و جلوگیری از صادرات آب مجازی همه از مصادیق صیانت از کشاورزی است. خاطر نشان میسازد، رییس اتاق بازرگانی اصفهان با ارسال نامه های جداگانه ای، نظرات کمیسیون کشاورزی این اتاق را برای معاون اول رئیس جمهور، وزیر جهاد کشاورزی و نمایندگان مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی ارسال کرده است.
در این نامه، وضعیت ناپایدار و شکننده کشور از منظر آب و محیط زیست به عنوان یکی از دلایل مهم برای ضرورت توقف طرح توسعهی باغات در اراضی شیبدار مطرح شده و با بیان نکاتی، اجرای طرح توسعهی باغات در اراضی شیبدار را دامن زدن به مشکلاتی نظیر وخیمتر شدن شرایط زیست محیطی در اثر بارگذاری بر منابع آب کشور، خشک شدن تالابها و تشدید فرونشست دشتها دانستهاند.
لزوم توسعه باغات در اراضی شیبدار یا جلوگیری از آن
قابل توجه است که ارسال نامه اتاق بازرگانی اصفهان، به مسئولین استانی و کشوری سبب شد تا برنامهریزان این طرح در مقام پاسخگویی و دفاع برآمده و هدف اصلی این طرح را « احیاء و اصلاح و بهبود شرایط و ارتقاء بهرهوری بارش» عنوان کنند.
لازم به توضیح است، آنچه به عنوان پاسخ از سوی هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی برای مسئولین مختلف و کمیتهی آب کمیسیون کشاورزی، آب و محیطزیست اتاق بازرگانی اصفهان ارسال شد، نه تنها نتوانست کارشناسان این کمیسیون را قانع کند، بلکه مطالبی را از جمله، استحصال آب از محل کاهش تلفات تبخیر بارشها مطرح کرد که سبب شد اعضای کمیتهی آب، بار دیگر طی نامهای خط بطلان بر دلایل ذکر شده بکشند. بهطوری که در این نامه به این موضوع اشاره شده راهکار دستیابی به چنین مقادیر عظیمی از آب در اثر کاهش تلفات تبخیر بارشها مشخص نشده است و این پیشبینیها فاقد وجاهت علمی است. حال باید دید در این بحثهای کارشناسی کدام یک از طرفین سنجیدهتر سخن گفته و میتواند کلام خود را به مورد اجرا درآورد.
ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۱۵ و ۲۱۶ - سال ۱۳۹۶
کارشناسان ما در مورد مشکلات تولید محصولات، که نمیتوانید برای آن جوابی پیدا کنید؛ میتوانند به شما کمک کنند
info@iranAgriMagazine.com