قاچاق ره‌آورد ارز دولتی برای کود شیمیایی
قاچاق ره‌آورد ارز دولتی برای کود شیمیایی
دولت با توجه به گرانی قیمت ارزها، برای تأمین بعضی از کالاهای اساسی اقدام به تخصیص ارز ارزان و دولتی یعنی ارز به قیمت 4200 تومانی نموده است. در مورد ارز دولتی صحبت‌ها زیاد است. یکی از کالاهایی که مشمول اختصاص این ارز شده است، برخی کودهای شیمیایی ازجمله؛ کودها پتاسه، فسفاته و ازته - سولفات آمونیوم- هستند که دولت برای تأمین نیاز کشاورزان به این کود به آنها ارز دولتی اختصاصی داده است.
در کنار همه ایرادهایی که به اختصاص ارز ارزان وارد بوده و پرداختن به همه آن از حوصله بحث خارج است و نیز در مطالب مختلف همین شماره و شماره‌های قبل مجله به این موضوع از زوایای مختلف پرداخته‌ایم، یکی از نتایج منفی وجود این ارز، پدیده مخرب و شوم قاچاق است.
وقتی که کالایی مانند کود شیمیایی با ارز دولتی و ارزان خریداری و وارد کشور می‌شود و قیمت فروش آن در کشور نسبت به کشورهای همسایه کمتر باشد، زمینه برای قاچاق آن به خارج از کشور فراهم می‌شود و سود آن به جیب افراد ویژه‌خوار و رانت‌خوار می‌رود.
در شماره 228 مجله «دام،کشت و صنعت» بحث قاچاق سموم وارداتی با ارز 4200 تومانی را مطرح و به آن پرداختیم. در این شماره نیز موضوع کودهای شیمیایی و امکان قاچاق آن را به صورت اجمال در گفت‌وگو با فعالان و صاحب‌نظران بررسی می‌کنیم:
سیامک علیزاده، دبیر انجمن تولیدکنندگان فرآورده‌های آلی و زیستی - کود و سم - می‌گوید: با توجه به اینکه آمار رسمی از قاچاق نمی‌توانیم داشته باشیم اما با دقت در اینکه امسال از طرف مراجع ذیصلاح اعلام شده که 35 درصد تقاضای کود بیشتر شده است و با توجه به توزیع فراوانی این درخواست‌ها مشخص شد که این افزایش درخواست‌ها بیشتر در استان‌های مرزی اتفاق افتاده است. لذا به صورت غیرمستقیم می‌توان نتیجه گرفت که مقداری از کودها قاچاق می‌شوند با توجه به اختلاف ارزی که به وجود آمده و همچنین اختلاف قیمتی که این کودها با کشورهای همسایه دارند قاچاق آنها دور از ذهن نیست.
براساس همین موضوع بود که شرکت خدمات حمایتی به استان‌های مرزی دستور داد که روی توزیع کود نظارت جدی‌تر و سخت‌گیرانه‌تری داشته باشند.
وقتی این اختلاف قیمت بین کشور ما با همسایگان وجود داشته باشد این کار خیلی دور از ذهن نیست کما اینکه در مورد سوخت و دام و کالاهای دیگر هم این اتفاق افتاده است.
وی می‌افزاید: راهکار جلوگیری از این مسئله راهبردی و استراتژیک است. با بگیر و ببند نمی‌شود جلوی این مسئله را گرفت. مسئله رقابت است و باید سیاست‌ها در این مورد درست باشد و زمینه‌های انجام قاچاق را از بین برد. یک سری مسائل به صورت زنجیره‌ای باعث این مسئله می‌شود.
علیزاده در مورد لزوم واردات کود هم عنوان کرد: به نظر بنده در کودهای اوره اصلاً نیازی به واردات نداریم، برای کودهای فسفاته و پتاسه کارخانجاتی با ظرفیت‌های بالا ایجاد شده اما وابسته به مواد اولیه وارداتی هستند.
در چند سال گذشته برای کودهای فسفاته یک سری کودهای آلی زیستی به صورت جایگزین آمده که مورد تأیید وزارت جهاد کشاورزی و شرکت خدمات حمایتی هم هست. بعضی میکروارگانیسم‌ها - کودهای میکروبی فسفاته - که جایگزین کودهای سوپرفسفات تریپل می‌شود و جزو سیاست‌های معاونت زراعت هم هست که جایگزین کودهای شیمیایی شود. حتی وزارتخانه از انجمن تولیدکنندگان کودهای شیمیایی خواسته که برنامه اجرایی برای این موضوع ارائه بدهند و وزارتخانه هم اعلام حمایت کرده است تا این جایگزینی انجام شود.
کم لطفی‌های دولت
وی افزود: در مورد کودهای اوره ما مشکل نداریم، در کودهای فسفاته هم با جایگزین کودی که عرض کردم تأمین داخلی آن امکان‌پذیر است. در مورد کودهای پتاسه هم به نظرم دولت برای توسعه زیرساخت‌ها مقداری کم‌لطفی داشته است که به‌صورت فوری نمی‌شود آن را جبران کرد ولی طی یک برنامه 2 الی 3 ساله حتماً می‌شود این کودها را در داخل تأمین کرد.
در کودهای میکرو هم مشکلی نیست و شرکت‌های دانش‌بنیانی هستند که در این زمینه فعالیت می‌کنند. اما مشکل اصل ما در کودها عدم ثبات قیمت مواد اولیه در بازار است. مواد اولیه که عرض می‌کنم از کاغذ گرفته تا پلی‌اتیلن و قوطی، مسائل تأمین اجتماعی، دارایی و... را شامل می‌شود. بعضی مسائل جنبی روی تولید خیلی موثر است. متأسفانه تکنیک و تکنولوژی حرف آخر را نمی‌زند بلکه مسائل جانبی را هم باید در نظر بگیریم.
اگر وزارتخانه از دو سال پیش روی واردات تکیه نمی‌کرد و به زنجیره‌های تولید داخل توجه بیشتری کرده بود الان تقریبا می‌شود گفت هیچ نیازی به واردات نداشتیم.
اگر ارز دولتی برای واردات نباشد
ما به راحتی توان رقابت با تولیدات خارجی را داریم
دبیر انجمن تولیدکنندگان فرآورده‌های آلی و زیستی گفت: یک دوره‌ای اعلام کردند که 12 نوع کود را ارز 4200 تومانی می‌دهند که در این دوره بعضی شرکت‌ها خیلی استفاده کردند و واردات انجام دادند و محصولات را هم به‌صورت قطره‌چکانی وارد بازار می‌کنند. بعداً به آن لیست اعتراض و بعضی اقلام کود از این لیست حذف شد، اما در بعضی کودها که تولید داخلی هم داریم هنوز وارد می‌شوند.
مشکل این است که دولت برای کودهای وارداتی حتی برای هزینه کارگر، بسته‌بندی، برچسب، مواد پلی‌اتیلن، قوطی و ... ارز دولتی می‌دهد اما تولیدکننده داخلی همه چیز را باید با ارز آزاد و به قیمت روز تهیه کند.
یارانه کود را قطع کنید
محسن سیروس، عضو هیأت‌مدیره انجمن تولیدکنندگان کودهای کشاورزی و مدیرعامل گروه تولیدی گلشن کود ایرانیان در این مورد به مجله «دام، کشت و صنعت» می‌گوید: قبلا هم به مناسبت‌های مختلف گفته‌ام که ضرورت دارد یارانه کود به سرعت حذف شود. کسانی هستند که سودشان در بازار کود است و اجازه نمی‌دهند این یارانه قطع شود. از شورای اقتصاد می‌خواهیم که این یارانه را قطع کند. هم ارز 4200 تومانی و هم یارانه ریالی که در بودجه می‌آید و معلوم نیست که چقدر از آن اختصاص داده می‌شود؛ هر دو باید حذف شوند. اگر یارانه قطع شود این همه رانت و فساد در حوزه کود نخواهیم داشت و صنعت تولید کود داخل هم شکوفا می‌شود.
وی می‌گوید: از هزینه‌ای که دولت برای کود پرداخت می‌کند چیز خاصی نصیب کشاورز نمی‌شود و یعنی در شرایط باید شفاف باشد. سود همه از جمله تولیدکننده کود و کشاورز در این است که یارانه‌های کود را قطع کنند. حتی اگر دور مملکت دیوار هم بکشید، وقتی که قیمت یک جنس در داخل کشور کمتر از قیمت آن در خارج از کشور باشد، از هر راهی که شده یک عده به فکر قاچاق آن جنس می‌افتند.
وجود یارانه همیشه فسادآور است
وجود یارانه همیشه فسادآور است. قانون‌گذار برای رفاه کشاورز یارانه می‌دهد اما هیچ سودی برای افزایش رفاه کشاورز ندارد و سودش به ناکجا آباد می‌رود. دولت اگر می‌خواهد به کشاورز یارانه بدهد آن را مستقیماً به خود کشاورز پرداخت کند وقتی به کالا یارانه می‌دهد ایجاد فساد می‌کند. از طرفی صنعت کود کشور زیر اسم این یارانه نمی‌تواند قد علم کند.
سیروسی در توضیح صحبت‌های خود افزود: مثلاً دولت کود سوپرفسفات تریپل را با ارز 4200 تومانی وارد می‌کند و کیسه‌ای 64 هزار تومان می‌فروشد. تولید این کود در داخل کشور، کیسه‌ای بین 90 هزار تا 120 هزار تومان با تولیدکننده داخلی تمام می‌شود. در این شرایط تولیدکننده داخلی توان رقابت نخواهدداشت. از طرفی فکر می‌کنند که ما هزینه تولیدمان خیلی بالاست و این حرفی است که از مسئولان بارها شنیده‌ایم. در صورتی‌که در شرایط رقابت برابر و با ارز آزاد، هزینه تولید ما از جنس خارجی پایین‌تر است و ما توان رقابتی خیلی خوبی داریم اما وقتی که ارز 4200 تومانی به جنس خارجی می‌دهند، دیگر توان رقابت نداریم.
عضو هیأت مدیره انجمن تولیدکنندگان کودهای کشاورزی می‌گوید: بیش از 300 هزار تن ظرفیت تولید کودهای فسفاتی در کشور داریم که به خاطر وجود دلار 4200تومانی، این ظرفیت بلااستفاده مانده است. صنعت کود داخلی ظرفیت تأمین تمام نیاز کشور را دارد به شرطی که ارز یارانه‌ای به دلالان واگذار نشود. اگر به ما اعتماد شود در کوتاه‌ترین زمان ممکن نیاز داخل را تأمین می‌کنیم و پتانسیل صادرات را هم خواهیم داشت.
در تولید کود مزیت مطلق داریم
حتی وقتی اسم یارانه روی یک کالایی باشد بار روانی آن به تنهایی باعث می‌شود تولیدات داخلی زیان کنند. در تولید کود در کشور نه تنها مزیت نسبی بلکه مزیت مطلق داریم و هیچ نیازی به واردات نداریم و حتی دانش بومی آن را هم داریم. توجیه دولت این است که برای حمایت از کشاورز این کارها را انجام می‌دهد اما عملاً هیچ سودی برای کشاورز ندارد.
قاچاق کود بعید است!
مهرزاد یزدی، فعال در حوزه بازرگانی، صادرات و واردات کود در این مورد به «دام، کشت و صنعت» می‌گوید: با توجه به جمیع موارد بعید می‌دانم این اتفاق افتاده باشد. بحث زنجیره توزیع، بحث دارایی، معرفی خریدار کود، لیبل‌های کود، تعهدات واردکننده و مواردی از این دست وجود دارد که نمی‌شود به راحتی کود را قاچاق کرد.
از طرفی کود یک کالای با حجم زیاد است و در مبادی ورودی و خروجی نمی‌توان به راحتی آن را قاچاق کرد و احتمال اینکه مقدار زیادی از آن قاچاق شود کم است.
من بعید می‌دانم چنین کودهایی با این شرایط وارد حیطه قانونی ایران بشود و بتوان آنها را قاچاق کرد. این موضوع پیچیده‌تر از این است که بتوان به راحتی قاچاق انجام شود.
وجود مشتری داخلی برای این کودها
اصغر اکبری‌پور، تولیدکننده کود شیمیایی با بیان اینکه کالایی با این حجم و وزن زیاد قاچاقش خیلی بعید و سخت به نظر می‌رسد، می‌افزاید: از طرفی نیاز داخلی به این کالاها بسیار زیاد است و حتی اگر بخواهند می‌توانند در بازار آزاد و با قیمت بالا آن را بفروشند و نیازی به قاچاق آن به خارج از کشور نیست.
مثلاً دی‌آمونیوم فسفات را مثال می‌زنم که بازار داخلی تشنه این کود است و وقتی بازار داخلی کشش داشته باشد، چرا باید آن را قاچاق کنند.
وی گفت: واردات کشور ما از نوع کودهای ازته - سولفات آمونیوم - ، فسفاته و پتاسه است. مونوآمونیوم فسفات، دی‌آمونیوم فسفات، سولفات پتاسیم، مونوپتاسیم فسفات، کلرور پتاسیم و سولفات آمونیوم مشمول ارز یارانه‌ای می‌شوند.
چهار قلم از این کودها را شرکت خدمات حمایتی وارد و توزیع می‌کند که عبارتند از: دی‌آمونیوم فسفات، سولفات پتاسیم، کلرور پتاسیم و سوپرفسفات تریپل؛ مابقی کودهایی هم که وارد می‌شود جهت فرموله کردن کودهای دیگر در کارخانجات استفاده می‌گردد.
شرکت خدمات حمایتی کشاورزی، زنجیره توزیع وسیعی دارد که اینها را توزیع می‌کند. پس یکی به دلیل حجم و وزن بالای این کودها و دیگری به دلیل چگونگی توزیع این کودها و زنجیره توزیع، احتمال قاچاق پایین می‌آید. در مورد سموم شاید این اتفاق بیفتد؛ چون حجم و وزن کمتری دارند.
یارانه را براساس سطح زیرکشت، مستقیماً به کشاورز بدهید
این تولیدکننده کود و سم می‌گوید: در هر صورت اصل کار درست نیست. وقتی که ارز یارانه‌ای وجود داشته باشد، مفسده هم ایجاد می‌کند. ما امکان افزایش تولید کود در کشور را داریم. اگر یک مقدار حمایت کنند به راحتی ما نیاز داخل را تأمین می‌کنیم. اما وقتی که شرکت خدمات حمایتی کشاورزی با ارز دولتی کود وارد می‌کند و دوباره یارانه ریالی هم روی کود می‌گذارد، دیگر رمقی برای تولیدکننده داخلی باقی نمی‌ماند.
اگر شرکت خدمات حمایتی دست از سر کود بردارد مشکل کود در کشور ما به راحتی حل می‌شود.
دولت اگر می‌خواهد از کشاورز حمایت کند یارانه را براساس سطح زیرکشت مستقیماً به خود کشاورز بدهد. اگر یارانه کود را بردارند، کود با نرخ واقعی توزیع شود، روی کیفیت محصولات هم نظارت داشته باشند و یارانه را به خود کشاورز بدهند این مشکلات رفع می‌شود.
برای چند قلم کود، یارانه واردات می‌دهند اما جلوی صادرات را گرفته‌اند. چهار میلیون تن کل مصرف کود کشور است. حدود 5/2 میلیون تن آن داخلی است و حدود 5/1 میلیون تن یا حداقل 1 میلیون تن واردات کود داریم. ببینید چه گردش مالی می‌تواند داشته باشد.
وجود شبکه توزیع کارآمد، مانع قاچاق
شمس‌اله ملازاده، مشاور معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی در امور کود و بهبود تغذیه گیاهی در این مورد به مجله دام، کشت و صنعت گفت: واردات با ارز 4200 تومانی، مختص کودهای ماکرویی است که نقش اصلی را در تغذیه گیاه دارند و شرکت خدمات حمایتی کشاورزی آنها را وارد می‌کند. این شرکت شبکه توزیع کارآمدی دارد که امکان قاچاق کود را منتفی می‌کند.
این کودها توسط کارگزاران شرکت با حواله توزیع می‌شوند و قیمت آنها هم مصوب است.وی افزود: کودهای میکرو مانند آهن و ... شامل ارز دولتی نمی‌شوند و با ارز آزاد وارد و فروخته می‌شوند.
ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۳۰ - ۱۳۹۸
ماهنامه دام و کشت و صنعت پنجره ای به آگاهی و دانش
کارشناسان ما در مورد مشکلات تولید محصولات، که نمی‌توانید برای آن جوابی پیدا کنید؛ می‌توانند به شما کمک کنند
info@iranAgriMagazine.com