دمای بیش از 50 درجه در جنوب كشور نشانه شروع فصل خرماپزان است! فصلی كه التهابش دهان متقاضیان آن طرف آبهای خلیج فارس را نیز آب میاندازد. اما با وجود جذابیت این محصول شیرین، كه در این گزارش به صورت اجمالی به آن میپردازیم، وضعیت تولیدكنندگان، صاحبان صنایع و بازرگانان آن در داخل كشور چندان دلچسب نیست. براساس آمارها تولید خرما در نخلستانهای جنوبی كشور 15 درصد كاهش یافته است. ایران كه دیر زمانی رتبه نخست تولید خرمای جهان را دارا بود، تحت تاثیر مشكلات ناشی از ضعف بستهبندی كه با افزایش تقاضای تجار عرب برای خرمای فلهای همراه بوده بهتدریج قدرت رقابتپذیری خود را در بازار جهانی از دست داده و با سپردن جایگاه خود به مصر هم اكنون رتبه چهارم بازار جهانی را از آن خود كرده است.
البته وضعیت خرما در بازار داخلی نیز چندان رضایتبخش نیست و بهدلیل آنچه عدم افزایش قیمتها متناسب با شرایط تولید گفته میشود و همچنین یكهتازی دلالان، بسیاری از كشاورزان عطای فعالیت در نخلستانها را به لقای آن بخشیدهاند و در بسیاری مناطق خرما خیز كشور درختان نخل به حال خود رها شدهاند. این در حالیست كه كارخانجات فرآوری كه در چند سال گذشته در تلاش بودند با تولید محصولات متنوع و جدید راهكاری برای افزایش تقاضای بازار داخلی فراهم آورند، به جهت عدم فرهنگسازی و تبلیغات مناسب بر ذائقه سنتی داخلی فائق نیامدند و كارخانجات مذكور بهتدریج از گردونه تولید خارج شدند.
هر چند كه دولت در راستای احیای نخلستانها و حمایت از كشاورزان به تزریق نقدینگی در قالب تسهیلات ارزان قیمت روی آورده، اما به عقیده كارشناسان صنعت خرمای كشور فقط در سایه توجه ویژه دولت به تولید، بستهبندی و همچنین عرضه خرما در بورس كشاورزی رونق خواهد گرفت.
علی اصغر موسوی، دبیركل انجمن خرمای ایران، درباره امكان استفاده از مازاد تولید خرما در صنایع تبدیلی و محصولات فرآوری شده خرما گفت: فرآوری محصول خرما بارها در دستوركار قرار گرفته؛ اما بهصورت مقطعی بوده و تلاش در راستای فرهنگسازی استفاده از این محصولات صورت نگرفته و طرحها اغلب با شكست مواجه شدهاند. وی با اشاره به اینكه طرحها و عملكردهای دولت در حوزه فرآوری خرما اغلب مقطعی بوده است، گفت: دولت از سیاست طولانی مدت در این حوزه برخوردار نیست و تا زمانی كه سیاستهای دولت تصحیح نشود، وضعیت تغییر نمیكند.
موسوی به ضریب اشتغال بالای خرما اشاره كرد و افزود: در برخی از موارد شاهد تزریق نقدینگی از سوی دولت در راستای حمایت از كشاورزان و تولید هستیم. اما اغلب این نقدینگی در جایی غیر از تولید خرما هزینه میشود، بنابراین تا زمانی كه زیر ساختهای زنجیره تولید فراهم نشود تزریق نقدینگی به تنهایی موثر نخواهد بود.
فرآوری راهكار توسعه بازار
مهندس محمد علی طهماسبی، معاون امور باغبانی وزیر جهاد كشاورزی، با عنوان اینكه 160 هزار تن از خرمای تولیدی كشور صادر میشود گفت: یكی از راهكارهای مناسب برای بهبود بازار خرما توسعه صنایع تبدیلی است، كه میتواند بازار این محصول را بهبود بخشد. وی با اشاره به اینكه توسعه صنایع مرتبط با نخل و خرما زمینهساز گسترش اشتغال است، خاطرنشان كرد: پوشال، تنه و شاخههای درخت خرما با فرآوری قابلیت صادرات دارند. وی از توسعه، جایگزینی، اصلاح و بازسازی باغها به عنوان یكی از طرحهای برنامه ششم توسعه نام برد و افزود: صنعت كشت بافت بر سه واریته از جمله پیارم تأكید دارد.
استفاده از تجهیزات نوین بستهبندی
علی رستمی، مدیرعامل صنایع بستهبندی و سردخانه معلم، درخصوص تاثیر بستهبندی در صادرات خرما به دام، كشت و صنعت گفت: متأسفانه ضعف بستهبندی، كاهش رقابتپذیری را در بازارهای جهانی به همراه داشته است. وی حضور در بازارهای جهانی را نیازمند بستهبندی مناسب و با كیفیت دانست و گفت: كمبود نقدینگی باعث شده تا امكان استفاده از تجهیزات و فنآوریهای نوین در كارخانجات بستهبندی فراهم نباشد، بنابراین افزایش صادرات تنها در سایه حمایت دولت و ارائه تسهیلات به كارخانجات و استفاده حداكثری از تكنولوژیهای نوین میسر خواهد شد.
دارمی، مدیرعامل شركت خرمای ثمرآوران خرمشهر، درباره كاهش صادرات خرما به دام، كشت و صنعت گفت: قبل از انقلاب خرما در انحصار 5 یا 6 كارخانه بود كه به صورت فلهای بستهبندی صورت میگرفت اما پس از انقلاب، صنعت بستهبندی مورد توجه بیشتری قرار گرفت با این حال هنوز خرمای باكیفیت ایران با كاهش 600-700 دلاری نسبت به خرمای كشورهای رقیب همچون تونس عرضه میشود كه عامل اصلی آن بستهبندی نامرغوب و فلهای است. وی افزود: خرما به صورت خام به كشورهای متقاضی صادر میشود و چه بسا واردات محصولات پس از فرآوری خرما از سوی همین كشورها صورت گیرد.
تقاضای بالای تجار عرب
برای خرمای فله
وضعیت بحرانی كارخانجات فرآوری خرما كه به واسطه كمبود نقدینگی، بازماندگان انگشت شمار آنها نیز در حال احتضار هستند از یك سو و همچنین كاهش رقابتپذیری در بازارهای جهانی كه در نتیجه تقاضای بالای خریداران خارجی به صادرات فلهای ایجاد شده از سوی دیگر وضعیت تولید صنعت خرمای كشور را در حالتی بحرانی قرار داده است. به گونهای كه فعالان و كارشناسان این حوزه بهبود شرایط بستهبندی و در نهایت عرضه خرما در بورس را راهكار خروج از وضعیت كنونی میدانند.
عبیداوی یكی از صادركنندگان خرما درباره وضعیت صادرات میگوید: خرمای فله ایران پس از انتقال به امارات در كارگاههای محلی به سرعت درجهبندی شده و خرمای مرغوب برای بستهبندی و انتقال به اروپا به شركتهای خارجی فروخته میشود. همچنین خرمای درجه 2 و نامرغوب را نیز برای تهیه شیره و روغن هستهی خرما به كارگاههای سنتی و محلی منتقل میكنند. وی در پاسخ به عدم صادرات خرمای بستهبندی گفت: متأسفانه بستهبندیهای داخلی از كیفیت مناسب برخوردار نیست و این در حالیست كه تجار حاشیه خلیج فارس كه بیشترین متقاضی خرمای صادراتی ایران هستند برای استفاده حداكثری از سود تمایلی برای خرید خرمای بستهبندی نداشته، و این موضوع باعث افزایش تمایل تجار ایرانی برای صادرات فلهای شده است.
بورس راهكار خروج خرما از بحران
در حالیكه بسیاری از فعالان راهكار خروج خرمای كشور از بحران را توجه دولت به صنایع بستهبندی میدانند. برخی از كارشناسان نیز حل مشكلات اقتصادی و بازرگانی خرما را در گرو ورود این كالا به بورس كالاهای كشاورزی میدانند.
محمد هاشم پور، كارشناس خرما و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، با عنوان اینكه خرما 30 درصد از صادرات خشكبار كشور را به خود اختصاص داده است، گفت: با وجود سهم بالای خرما در صادرات محصولات خشكباری به واسطه حضور گسترده دلالان برای استفاده حداكثری از نوسانات بازار و همچنین ناكارآمدی بازار سنتی، باغدار و تولیدكننده بهرهای از بازار صادراتی ندارد. وی ورود خرما به بازار بورس را موجب رونق صادرات خرما و نیز توسعه صنایع جانبی خرما دانست و گفت: خرما به عنوان یكی از بزرگترین مزیتهای اقتصادی ایران باید بتواند به راحتی وارد بورس كالای كشاورزی شده و به عنوان محصولی اقتصادی مطرح شود. وی افزود: مبادلات تجاری كشورهای ایران، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، پاكستان، فرانسه و ایتالیا در حوزه تجاری خرما بهترین دلیل ضرورت ورود خرما به بازار بورس تلقی میشود.
ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۰۷ و ۲۰۸ - سال ۱۳۹۶
کارشناسان ما در مورد مشکلات تولید محصولات، که نمیتوانید برای آن جوابی پیدا کنید؛ میتوانند به شما کمک کنند
info@iranAgriMagazine.com