بیمه برای روز مبادای سرمایه‌گذاران کشاورزی

با توجه به ماهیت و شدت ریسک‌ها و خطراتِ بخش کشاورزی از دیرباز تمایل چندانی برای ورود به این عرصه در بیمه های بازرگانی دیده نمی شد و از طرفی در اکثر موارد کشاورزان خُرد (حدود 4 میلیون بهره‌بردار) نیز توان پرداخت حق بیمه محاسبه شده را نداشتند، تشکیل صندوق بیمه کشاورزی در سال‌های نخست دهه 60 در بانک کشاورزی راهکاری بود برای حمایت غیرمستقیم از تولید در بخش کشاورزی (با استعانت از یارانه به‌عنوان بخشی از حق بیمه) و در عین حال توسعه نفوذ بیمه نزد کشاورزان. 
اهمیت بیمه در کشاورزی زمانی ملموس می‌شود که سرمایة برخی از بهره‌برداران، به دلایلی خارج از اختیار تولیدکننده، در خطر جدی قرار گیرد و این بهره‌برداران از طریق بیمه امکان دریافت و بازیابی واحد خودشان را داشته باشند. بیمه برای روز ناخوشایند و مبادای تولیدکنندگان و سرمایه‌گذارانِ این پیشة پرمخاطره است. در واقع، بیمه‌ای اثربخش است که اگر سرمایة جاری و تلاش سالانه 10 میلیارد تومانی یک واحد مرغداری از بین رفت، امکان احیای آن وجود داشته باشد.

بر‌اساس آنچه از نشانه‌ها و نمود‌‌های تحولات چند سال اخیر در صندوق بیمه کشاورزی نمایان است، پس از حضور مهندس حسن‌نژاد و همکاران در رأس ساختار مدیریتی این صندوق، اصلاحات محسوس و ملموسی در زمینه‌‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در حال اجراست. برهمین اساس مصاحبه‌ای با مهندس حسن‌نژاد صورت گرفته که از نظر می‌گذرد. 
برای فراگیر شدن بیمه کشاورزی، چه ایده‌‌هایی را پیگیری می‌کنید؟ لطفاً این فراگیر شدن را در مورد یکی از فعالیت‌های کشاورزی توضیح دهید.
پیگیری استفاده از پتانسیل تشکل‌ها، یکی از راهبرد‌های جدی ما برای امسال است که آن را دنبال خواهیم کرد. در همین راستا، چند سال پیش هم براساس همین رویکرد، سطح پوشش بیمه چای، از 6 هزار هکتار به 16 هزار هکتار، افزایش یافت؛ تنها به این دلیل که با تشکل صنعت چای توافق کردیم، آن‌ها با سازوکار تشکل خودشان، بیمه چای را فراگیر کنند.
در واقع، با بهره‌گیری از سازوکار صنفی و تشکل‌ها، حق‌بیمه جمع می‌شود و با سازوکار تشکل خودشان و تعهد صنفی آن‌ها، ارزیابی خسارت را نیز انجام می‌دهیم. 
در راستای فراگیر شدن بیمه کشاورزی با کدام تشکل‌ها به توافق نهایی رسیده‌اید یا در جریان توافق هستید؟
امسال به‌دنبال فراگیر کردن بیمه چغندر‌قند به‌عنوان یک محصول مهم و راهبردی هستیم و بر‌اساس این توافق با کارخانه‌‌های سندیکای قند و شکر، هنگام انعقاد قرارداد خرید چغندر با کشاورز، حتماً باید کارخانه قند منطقه محل کشت، چغندر کشاورز را خریداری کند. از همین‌رو چنانچه با سندیکای کارخانه‌‌های قند و شکر، قرارداد ببندیم که پس از عقد قرارداد کارخانه با چغندرکاران، حق بیمه کشاورزان را به‌صورت یکجا به صندوق پرداخت کند اگر این پرداخت دیرهنگام هم صورت بگیرد اما همه بهره‌برداران را بیمه کند نیز، بحث فراگیرشدن بیمه چغندرقند، تحقق می‌یابد.
به هر روی، تاکنون مذاکره‌‌های ما با تشکل‌‌های زنبورداران، پنبه‌کاران، عشایر و تولیدکنندگان مرغ گوشتی نهایی شده و در سال 97 رویداد‌های خوب و تاز‌ه‌ای برای تحقق‌یافتن راهبرد فراگیرشدن بیمه کشاورزی رقم می‌خورد.
در واقع، تشکل‌ها فقط بخشی از بازار را که بیمه نمی‌شود در دست می‌گیرند و صندوق بیمه از تشکل‌ها به‌عنوان بازاریاب استفاده می‌کند و درصدی از هزینه کارگزاری را به این تشکل‌ها پرداخت می‌کند و صدور بیمه‌نامه باز هم از سوی خود کارگزاران صندوق بیمه انجام می‌شود.
روند سال جاری یک حرکت ملی و در راستای حفظ منافع کشاورزان است. در صنعت دام و طیور برای پیشبرد این هدف چه اقداماتی صورت گرفته است؟
در تشکل‌‌های طیور در مبحث فراگیر شدن بیمه موفق بودهایم و آن‌ها در این زمینه، نهایت همکاری را داشته‌اند و دستاورد آن هم این است که بیمه طیور کاملاً فراگیر شده؛ به‌گونه‌ای که آمار تعداد طیور بیمه‌شده در سال 96‌، از یک میلیارد قطعه هم گذشت. 
البته ما در گذشته و روز‌های نخست ارائه بیمه طیور در سال 85 (که دولت مشکل نقدینگی نداشت) و از سویی به‌تازگی هم از آنفلوآنزای سال 84 که به طور کامل مرغ‌های گوشتی را آلوده کرد، ر‌هایی یافته بودیم؛ از نظر پوشش بیمه طیور به نزدیک 100 درصد رسیده بودیم؛ ولی پس از آن چون دولت، پول سهم خود از حق‌بیمه و غرامت را به موقع پرداخت نمی‌کرد، روند بیمه طیور کاهش پیدا کرد؛ اما مجدداً این بیمه احیا شد و اکنون ماهانه 90 میلیون قطعه طیور بیمه‌ می‌شود و به‌لحاظ کیفی هم، امروزه بیمه طیور، بیمه بسیار خوبی است.
در سال زراعی جاری بیمه دام را هم مشابه بیمه طیور متحول کرد‌ه‌ایم و گزارش تحلیلی آن هم امسال منتشر خواهد شد.
در واقع، الگو‌های اصلاحات بیمه را یافته‌ایم. در همین‌راستا، سال گذشته به شرایطی رسیدیم که پس از شیوع آنفلوآنزای پرندگان تنها طیور 488 واحد مرغداری معدوم شد؛ آن هم واحد‌هایی بزرگ که حتی ظرفیت تولید تعدادی از آن‌ها یک میلیون قطعه‌ای بود.
این در حالی است که در مجموع، 12 هزار مرغداری داریم؛ ولی بیشتر واحد‌های آسیب‌دیده، واحد‌های تولیدی چند هزار قطعه‌ای بودند. خوشبختانه 80 درصد واحدهای آسیب‌دیده خسارت کارشناسی شده را دریافت کردند و نزدیک به 20 درصد مطالبات خسارت‌دیدگان آنفلوآنزا باقی مانده است که به‌طور قطع این مطالبات نیز بزودی پرداخت و تسویه می‌شود. 
چه فرایندی برای دستیابی به این توفیق، طی شده است!؟
صندوق بیمه در سال 93 -  94 برای حدود 53 هزار واحد مرغداری بیمه‌نامه صادر نموده و چنانچه هر کدام از این واحدها، 4 بار جوجه‌ریزی کرده باشند، در نهایت حدود 10 هزار واحد مرغداری بیمه شد. این در حالی است که (صندوق بیمه) 24 هزار بار غرامت به مرغداری‌ها پرداخت کرده است! به این معنا که هر مرغداری از صندوق دو و نیم بار غرامت از 5 تا 15 میلیون تومانی در یک سال گرفته است. لازم به ذکر است که در سال 93 -  94 صندوق بیمه، درکل حدود 70 میلیون تومان حق‌بیمه دریافت کرده؛ اما 270 میلیارد تومان غرامت به مرغداران پرداخت نموده است. اینک سؤال این است که اثربخشی بیمه در این زمینه چه بوده است!؟ یکی از مشکلات پیش‌آمده در آن زمان، تردد ارزیاب‌های خسارت، بین مرغداری ها و انتقال بیماری واگیردار به واحدهای مرغداری بود . متأسفانه تعدادی از آن‌ها هم، برای بازدید و شمارش نمی‌رفتند و با اعتماد به خود مرغداران، آمار می‌گرفتند و درصورت درخواست شمارش تلفات و سختگیری ارزیاب، تعدادی از مرغداران از واحد تلفات داده، مرغ تلف‌شده را می‌آوردند و به واحد در حال شمارش تلفات، منتقل می‌کردند!
با این همه به طور کلی، به دلیل آگاه نبودن بیمه‌گذار یا کاستی‌های فرهنگی، مرغداران بیمه را رها می‌کردند؛ چون از دیدگاه آنها سودی نداشت. بیمه اثربخش، بیمه ای است که مرغدار ضمن انجام مدیریت صحیح و رعایت تمام اصول بهداشتی و ایمنی، با نگاه برخورداری از امنیت و حمایت در صورت رخ‌دادنِ حادثه شدید در هر 4 یا 5 سال یک بار، به دریافت خسارت فکر می‌کند. 
توافق‌های صندوق بیمه با مرغداران برای خرید بیمه‌نامه چگونه است؟
پس از بررسی‌های کارشناسی با مرغداران توافق شد حق‌بیمه مرغ گوشتی که پیش از این برای هر قطعه 130 تومان بود، به هر قطعه 19 تومان کاهش یابد؛ ( این مبلغ برای سال 97 نیز، با اندکی تغییر 21 تومان در نظر گرفته شده ) در برابر آن، اگر سازمان دامپزشکی، دستور حذف کل گله را بدهد، صندوق غرامت آن را پرداخت می‌کند. 
در واقع غرامت به آن دسته از مرغدارانی پرداخت می‌شود که اگر به آن‌ها غرامت را نپرداخته بودیم، توان ادامه فعالیت برای آن‌ها ممکن نبود. صندوق در سال 96 مبلغی برابر با 260 میلیارد تومان غرامت را به 488 واحد پرداخت کرد و خسارت وارده به 57 واحد مرغ گوشتی را جبران نمود. ما همچنین در سال 96، به 32 واحد مرغ مادر گوشتی نیز که خسارت هر قطعه آن 40 هزار تومان بود، غرامت پرداخت کردیم.
خشکسالی بی‌سابقه، خسارت‌های سنگینی را به کشاورزی به‌ویژه در باغداری وارد آورد. در این زمینه، وضعیت چگونه است؟
براساس اطلاعات دریافتی متاسفانه در 13 استان کشور، چنین وضعی پیش آمده که در برخی مناطق محصول به طور کامل از بین رفته است. البته بیمه در محصولات زراعی و باغی، کاهش محصول را ارزیابی و بر پایه آن غرامت را پرداخت می‌کند. ولی همه کشاورزانی که بیمه‌نامه را خریداری کرده‌اند، حتی برخی از آن‌ها که افزایش تولید هم داشته‌اند، مدعی کاهش محصول هستند. 
این دسته از کشاورزان عنوان می‌کنند، بر‌اساس میزان و نوع کودی که در آن سال استفاده کرده‌ و آن مقداری که به مزرعه رسیدگی کرده‌اند، انتظار برداشت به‌طور مثال 5 تن گندم داشته؛ ولی مزرعه‌ فقط 4 تن محصول داده است. 
در این موارد صندوق میانگین محصولِ منطقه مورد ادعا را در سال‌های مختلف، بررسی و اعلام نظر می‌کند.
ما، معتقدیم کشاورز باید به نحوی در مزرعه مدیریت کند که تنش‌های جزئی، تأثیر محسوس بر میزان تولید نگذارد. البته آموزش و ترویج، پیش‌آگاهی و رعایت اصول فنی در این زمینه بسیار کارساز است و باید سایر سازمان‌ها و واحدهای مسئول ذیربط، در زمینه کاهش ریسک‌های تولید در بخش کشاورزی همراهی کنند. 
چرا بیمه کشاورزی، مانند بیمه شخص‌ثالث خودرو برای کشاورزان اجباری نمی‌شود که فعالان کشاورزی با اطمینان و رضایت نسبی، در مورد آن اقدام کنند؟
دلیل استقبال مردم از بیمه شخص ثالث می‌تواند این باشد که اگر چه احتمال روی‌دادن آن کم است ولی شدت خسارت به حدی شدید است که جبران آن برای صاحب خودرو، ساده یا ممکن نیست. در واقع، خطر به قدری گسترده و سنگین است که حتماً باید خودرو را بیمه ‌کنید و ریسک بدون بیمه بودن را نمی‌پذیرید.
دلیل دوم اینکه، این بیمه در کشور اجباری است و اگر انجام ندهید، دولت از تردد خودروی شما جلوگیری می‌کند. یکی از دلایل استقبال گسترده‌تر از بیمه عمومی طیور نیز، همین بوده که بیمه طیور اجباری است و اکثریت مرغداران در آن مشارکت می کنند، از سوی دیگر حداکثر تعهد ما بسیار قابل توجه است.
البته تفاوت دیگر بین بیمه شخص ثالث و بیمه کشاورزی این است که در بیمه ثالث معمولاً طرف مقابل و سایرین خسارت یا صدمه می‌بینند اما در بیمه کشاورزی شخص عامل با خسارت مواجه می‌شود. 
مهم‌ترین نوآوری و دستاورد سال 96 صندوق بیمه کشاورزی شامل چه مواردی بوده است؟
در سال 96، سامانه جامع بیمه کشاورزی راه‌اندازی کامل شد.این سامانه، به گونه‌ای است که حتماً باید سابقه بیمه‌گذاران، ضریب ریسک منطقه، افراد، میزان خسارت‌ها، نسبت خسارت‌ها و به‌طور کلی، همه اطلاعات گسترده بیمه‌گذار ثبت شود تا توانایی تجزیه‌وتحلیل آن ممکن باشد. در مورد همین روش بیمه طیور، باید پس از 3 ماه اجرا بتوانیم، سریع تحلیل کنیم که آیا روند مدیریت بیمه‌گری و مدیریت واحدها رو به بهبود است؟ 
در آینده این سامانه قدرت فروش برخط بیمه‌نامه را خواهد داشت و هم اکنون به سامانه‌‌های مختلف کشور متصل است و با وارد کردن کد ملی‌، تمام مشخصات مشتریان را از ثبت‌احوال، هواشناسی و بانک کشاورزی و ... دریافت و کنترل می‌کند و در عرض چند ثانیه، همه موارد را محاسبه و منتشر می‌نماید.
من در آغاز این کار، با چند دانشگاه از جمله دانشگاه شهید بهشتی رایزنی کردم. پس از مدت‌ها، جوان خوش‌فکر نخبه‌ای را یافته و از وی دعوت شد تا ما را در این باره یاری دهد که این سامانه دستاورد آن همکاری است و به تمام سامانه‌‌های مرتبط وصل است و امکان شناسایی مناطق جغرافیایی را دارد.
چه اقدام‌های بنیادی در رابطه با تشخیص دقیق‌تر خسارت‌ها و پیش‌بینی احتمال بروز آن‌ها در صندوق بیمه انجام شده است؟
پیگیری‌ها و بررسی خدمات و اقدامات گذشته همواره چراغ راه آینده است. صندوق بیمه در قدم‌های بعدی علاوه بر تجدید نظر در بیمه دام و طیور، که قبلا به آن اشاره شد، کار دیگری هم انجام داد که انقلابی در بیمه‌گری ایجاد می‌کند و یکی از آن‌ها‌، پایش مزارع بوده است که در سال 96 آن را آغاز کردیم. 
ما منتظر اعلام خسارت کشاورز نیستیم زیرا و امکان شناسایی مراحل مختلف رویش باغ را در هر منطقه داریم تا پیش از گلدهی و زمان گلدهی و بعد میوه‌دهی، عکس و میزان تولید آن باغ در سامانه وارد شود. به طور مثال، چنانچه اعلام شود در فیروزکوه، سرمازدگی شده است؛ اطلاعات دقیق هر منطقه در سامانه موجود است و در نتیجه میزان خسارت دقیق مشخص است و حتی به ارزیابی هم نیاز نخواهد بود.
طرح دیگری که در سال 1396 اجراشد بیمه های پایه بود، این بیمه‌ها چه مشخصات و الزاماتی دارد؟
در مدل قبل، هر میزان خسارت به کشاورزی و بیمه‌گذار وارد می‌شد صندوق باید خسارت با هر شدتی را پرداخت می‌کرد. ولی طبق شرایط بیمه پایه، اگر در مزرعه بخش عمده محصول از بین رفت، بیمه حضور دارد و اگر شدت خسارت وارده زیاد نباشد، بیمه حضور ندارد. از سویی نیز در مورد حق‌بیمه، اگر پیش از این، برای هر هکتار در گندم دیم، 37 هزار تومان دریافت می‌شد، اکنون هر هکتار گندم‌زار با نزدیک به 6 هزار تومان بیمه می‌شود و چنانچه مزرعه به‌طور کامل از بین رفت، 100 درصد خسارت به کشاورز پرداخت می‌گردد. در واقع، صندوق بیمه، زمانی غرامت می‌دهد که کل مزرعه از بین رفته باشد.
ارزیابی شما از فرایند اجرای بیمه‌‌های پایه در سال 96 چگونه است؟
برخی بر این مبنا نگاه می‌کنند که صندوق بیمه راهی پیدا کرد‌ه تا به کشاورزان پول ندهد، اما این دیدگاه صحیح نیست. در واقع، احتمال وقوع خسارات عمده در مزارع و باغات، هر 3 یا 4 سال یکبار است‌؛ لیکن کشاورز برای هر سال غرامت می‌خواست البته بیان این مواضع، حتی برای برخی مسئولان، کار ساد‌ه‌ای نیست. گاهی آن‌ها را نمی‌توان متقاعد کرد.(زیرا گرچه تلاش‌هایی از لحاظ برگزاری دوره‌‌های آموزشی و ترویجی انجام شده است) همه ما مسئولان تمایل داریم تمام کشاورزان را به هر شکل راضی نگه داریم. در حالی که حتی در بیمه های بازرگانی (شخص ثالث یا تکمیلی، حوادث و ...) نیز چنین دیدگاهی وجود ندارد.
هم اکنون چند نوع محصول، زیرپوشش بیمه پایه است؟
در حال حاضر در زمینه محصولات زراعی، محصول گندم و محصولات باغی، 5 محصول و در زمینه تولیدات دامی نیز، دام صنعتی و سبک زیرپوشش بیمه پایه هستند.
در زمینه تخصیص اعتبار برای بیمه در بودجه سالانه، به چه توفیق‌هایی دست یافته‌اید؟
خوشبختانه، در اثر تلاش همکارانم و هماهنگی با مسئولان ذیربط، دو سال است که خود دولت در قانون بودجه، یارانه سهم دولت از حق بیمه‌ها را درنظر می‌گیرد که پیش از این هیچ وقت این گونه نبوده است. 
در سال‌های قبل از این، بانک کشاورزی هر سال هزینه‌ها و خسارت‌ها را پرداخت و به حساب دولت می‌گذاشت و تهاتر می‌شد؛ ولی اکنون سازمان برنامه‌، در بودجه ورود کرده است. به همین جهت، هم در تبصره 13 قانون بودجه سال 97 و هم در قانون برنامه ششم تخصیص 100 درصدی را آوردیم. 
اعتبارات بودجه‌ای و پرداخت غرامت و دخل و خرج صندوق بیمه در سال 96 به چه صورتی بوده است؟ 
در سال 96، در مجموع 1450 میلیارد تومان اعتبار بودجه مصوب از مجلس گرفتیم. و امروز تنها با 230 میلیارد تومان(در مجموع پارسال و امسال) بدهکار کشاورزان هستیم. سال زراعی گذشته حدود 800 میلیارد تومان غرامت پرداخت کردیم که در مقایسه با سال زراعی جاری که 1400 میلیارد تومان غرامت پرداخت شد، کمتر بود.
خط‌مشی شما برای سال جاری به‌ویژه در رسیدن به شرایط مطلوب چیست؟
براساس مصوبات هیات مدیره تعداد محصولات مشمول بیمه پایه افزایش پیدا نخواهد کرد . بیشتر تمرکز صندوق بیمه، روی محصولاتی خواهد بود که براساس آن ضریب خطر برای هر کشاورز بطور مستقل محاسبه و تعریف شود . در واقع، بر پایه اطلاعات هر کشاورز، ضریب خطرها و حق بیمه را برای او تعیین می‌کنیم.
سیاست دیگر همان طور که گفتم فراگیرکردن محصولات بیمه کشاورزی است. بیمه یعنی اینکه تعداد بسیاری بیمه‌گذار، مشتری باشند و مدیریت خوب، آموزش و ترویج صحیح موجب شود تا همه بیمه‌گذاران آسیب نبینند اما به آن تعداد که دچار آسیب‌‌های شدید شده‌اند، امکان احیا داده شود. 
در این صورت، علاوه بر کاهش خسارت صندوق بیمه، ضریب خطر نیز کم می‌شود و در پی آن، حق‌بیمه هم پایین می‌آید. پیرو این اتفاق، مطلوبیت بیمه و به‌دنبال آن، توان و مقدار پرداخت غرامت هم افزایش می‌یابد. 
راهبرد صندوق بیمه برای تحقق یافتن این موارد مهم چه خواهد بود؟
راهبرد ما این است که ضریب خطر را کاهش دهیم و در نتیجه حق‌بیمه‌ها نیز کاهش یابد. باید روی جلب اعتماد و مشارکت کشاورزان کار کنیم.
البته بهتر آن بود در زمان بالا بودن نقدینگی، این دست اقدام‌ها انجام می‌شد تا اکنون که برای این موضوع فعالیت می‌کنیم، متهم به ناگزیر بودن از این تلاش‌ها به‌دلیل نقدینگی پایین‌تر صندوق بیمه نمی‌شدیم. در مجموع به اعتقاد بنده بیمه کشاورزی در مسیر درستی قرارگرفته است.

نشریه دام و کشت و صنعت  -  شماره ۲۱۷  و ۲۱۸  -  سال ۱۳۹۷