جایگاه‭ ‬فراموش‭ ‬شده‭ ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك
گلادیاتورهای‭ ‬جنگ‭ ‬بیولوژیك

مهندس علیرضا علیزاده

اینكه‭ ‬گفته‭ ‬می‌شود‭ ‬مصرف‭ ‬سموم‌نباتی‭ ‬در‭ ‬ایران‭ ‬نصف‭ ‬متوسط‭ ‬جهانی‭ ‬است؛‭ ‬اما‭ ‬بازگشت‭ ‬محصولات‭ ‬صادراتی‭ ‬از‭ ‬برخی‭ ‬كشورهای‭ ‬حاشیه‭ ‬خلیج‭ ‬فارس‭ ‬و‭ ‬كشورهای‭ ‬اروپایی‭ ‬نقض‭ ‬این‭ ‬گفته‭ ‬را‭ ‬ثابت‭ ‬می‌كند‭ ‬در‭ ‬اهمیت‭ ‬مبارزه‭ ‬بیولوژیكی‭ ‬آفات‭ ‬كافی‭ ‬است‭.‬
كنترل‭ ‬آفات‭ ‬توسط‭ ‬دشمنان‭ ‬طبیعی‭ ‬با‭ ‬توجه‭ ‬به‭ ‬اهمیت‭ ‬آن‭ ‬برای‭ ‬حفظ‭ ‬پایدار‭ ‬محیط‌زیست‭ ‬و‭ ‬سلامتی‭ ‬انسان‌ها‭ ‬به‌صورت‭ ‬رایج‭ ‬و‭ ‬كاربردی‭ ‬در‭ ‬بسیاری‭ ‬از‭ ‬كشور‌ها‭ ‬مرسوم‭ ‬شده‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬زمینه‌ی‭ ‬اشتغال‭ ‬وسیعی‭ ‬را‭ ‬برای‭ ‬محققان‭ ‬و‭ ‬تولید‌كنندگان‭ ‬فراهم‭ ‬آورده‭ ‬است‭.‬
حفظ‌نباتات‭ ‬به‭ ‬دادمان‭ ‬برسد‭!‬
مهندس‭ ‬ثقایی،‭ ‬كارمند‭ ‬بازنشسته‭ ‬مركز‭ ‬تحقیقات‭ ‬گیاهپزشكی،‭ ‬كه‭ ‬از‭ ‬تولید‌كنندگان‭ ‬حشرات‭ ‬مبارز‭ -‬از‭ ‬سال‭ ‬1385‭ ‬تاكنون‭- ‬به‌شمار‭ ‬می‌رود‭ ‬به‭ ‬نشریه‭ ‬گفت‭: ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك‭ ‬راهكار‭ ‬مناسبی‭ ‬برای‭ ‬استفاده‭ ‬هر‭ ‬چه‭ ‬كمتر‭ ‬از‭ ‬سموم‭ ‬كشاورزی‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬باید‭ ‬فرهنگ‭ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬نوع‭ ‬مبارزه‭ ‬در‭ ‬كشاورزی‭ ‬كشور‭ ‬نهادینه‭ ‬شود‭.‬
وی‭ ‬نقش‭ ‬حمایتی‭ ‬دولت‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬زمینه‭ ‬موثر‭ ‬دانست‭ ‬و‭ ‬افزود‭: ‬در‭ ‬ابتدا‭ ‬دولت‭ ‬80‭ ‬درصد‭ ‬هزینه‌ها‭ ‬را‭ ‬پرداخت‭ ‬می‌كرد‭ ‬اما‭ ‬در‭ ‬حال‭ ‬حاضر،‭ ‬55‭ ‬الی‭ ‬60‭ ‬درصد‭ ‬مالیات‭ ‬به‭ ‬خرید‭ ‬این‭ ‬حشرات‭ ‬تخصیص‭ ‬داده‌است‭.‬
در‭ ‬سال‌هایی‭ ‬كه‭ ‬دولت‭ ‬مشاركت‭ ‬بیشتری‭ ‬داشت‭ ‬استقبال‭ ‬كشاورزان‭ ‬نیز،‭ ‬بیشتر‭ ‬بود‭ ‬چرا‭ ‬كه‭ ‬كشاورزان‭ ‬معمولا‭ ‬حاضر‭ ‬نیستند‭ ‬حق‭ ‬45‭ ‬درصدی‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬بدهند‭.‬
از‭ ‬دیگر‭ ‬مصیبت‌های‭ ‬تولید‭ ‬این‭ ‬حشرات‭ ‬آفت‌خوار،‭ ‬پرداخت‭ ‬دیرهنگام‭ ‬سهم‭ ‬دولت‭ ‬به‭ ‬تولید‌كنندگان‭ ‬است؛‭ ‬به‌طوری‭ ‬كه‭ ‬هنوز‭ ‬پول‭ ‬تولید‭ ‬سال1396‭ ‬پرداخت‭ ‬نشده‌‌است‭.‬
این‭ ‬كارمند‭ ‬بازنشسته‭ ‬مركز‭ ‬تحقیقات‭ ‬گیاهپزشكی،‭ ‬سازمان‭ ‬حفظ‌نباتات‭ ‬را‭ ‬ملزم‭ ‬به‭ ‬سخت‌گیری‭ ‬در‭ ‬زمینه‭ ‬مصرف‭ ‬سموم‭ ‬و‭ ‬جا‭ ‬انداختن‭ ‬مبارزه‭ ‬بیولوژیك‭ ‬دانست‭ ‬و‭ ‬اظهار‭ ‬داشت‭: ‬پیش‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬تولید‌كننده‭ ‬عامل‭ ‬فروش‭ ‬مستقیم‭ ‬حشرات‭ ‬به‭ ‬كشاورزان‭ ‬بود‭ ‬اما‭ ‬این‭ ‬امتیاز‭ ‬از‭ ‬آن‌ها‭ ‬سلب‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬كلینیك‌‍‌های‭ ‬گیاهپزشكی‭ ‬داده‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬این‭ ‬سلب‭ ‬امتیاز‭ ‬از‭ ‬یك‌سو‭ ‬باعث‭ ‬افزایش‭ ‬هزینه‭ ‬خرید‭ ‬برای‭ ‬كشاورزان‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬سوی‭ ‬دیگر‭ ‬تحمیل‭ ‬فشار‭ ‬اقتصادی‭ ‬زیاد‭ ‬به‭ ‬تولیدكننده‭ ‬است‭.‬
ثقایی‭ ‬درخصوص‭ ‬انواع‭ ‬حشرات‭ ‬مبارز‭ ‬با‭ ‬آفات‭ ‬خاطرنشان‭ ‬كرد‭: ‬براكون،‭ ‬تریكوگراما،‭ ‬مگس‭ ‬سرفید،‭ ‬كفشدوزك‭ ‬و‭ ‬كریوز‭ ‬از‭ ‬مبارزان‭ ‬بیولوژیك‭ ‬كشور‭ ‬هستند‭. ‬اما‭ ‬به‭ ‬علت‭ ‬گران‭ ‬بودن‭ ‬این‭ ‬حشرات‭ ‬و‭ ‬تعداد‭ ‬دفعات‭ ‬آزاد‌سازی‭ ‬زیاد‭ ‬آن‌ها،‭ ‬درحال‭ ‬حاضر‭ ‬كشاورزان‭ ‬خرده‭ ‬پا‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬نوع‭ ‬مبارزه‭ ‬استقبال‭ ‬چندانی‭ ‬نمی‌كنند‭. ‬بیشتر‭ ‬مشتری‌های‭ ‬مبارزه‭ ‬بیولوژیك‭ ‬كشاورزان‭ ‬صنعتی‭ ‬و‭ ‬دقیق‭ ‬هستند‭.‬
این‭ ‬كارمند‭ ‬بازنشسته‭ ‬مركز‭ ‬تحقیقات‭ ‬گیاهپزشكی،‭ ‬سازمان‭ ‬حفظ‌نباتات‭ ‬را‭ ‬ملزم‭ ‬به‭ ‬سخت‌گیری‭ ‬در‭ ‬زمینه‭ ‬مصرف‭ ‬سموم‭ ‬و‭ ‬جا‭ ‬انداختن‭ ‬مبارزه‭ ‬بیولوژیك‭ ‬دانست‭ ‬و‭ ‬اظهار‭ ‬داشت‭: ‬پیش‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬تولید‌كننده‭ ‬عامل‭ ‬فروش‭ ‬مستقیم‭ ‬حشرات‭ ‬به‭ ‬كشاورزان‭ ‬بود‭ ‬اما‭ ‬این‭ ‬امتیاز‭ ‬از‭ ‬آن‌ها‭ ‬سلب‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬كلینیك‌‍‌های‭ ‬گیاهپزشكی‭ ‬داده‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬این‭ ‬سلب‭ ‬امتیاز‭ ‬از‭ ‬یك‌سو‭ ‬باعث‭ ‬افزایش‭ ‬هزینه‭ ‬خرید‭ ‬برای‭ ‬كشاورزان‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬سوی‭ ‬دیگر‭ ‬تحمیل‭ ‬فشار‭ ‬اقتصادی‭ ‬زیاد‭ ‬به‭ ‬تولیدكننده‭ ‬است‭.‬
ثقایی‭ ‬درخصوص‭ ‬انواع‭ ‬حشرات‭ ‬مبارز‭ ‬با‭ ‬آفات‭ ‬خاطرنشان‭ ‬كرد‭: ‬براكون،‭ ‬تریكوگراما،‭ ‬مگس‭ ‬سرفید،‭ ‬كفشدوزك‭ ‬و‭ ‬كریوز‭ ‬از‭ ‬مبارزان‭ ‬بیولوژیك‭ ‬كشور‭ ‬هستند‭. ‬اما‭ ‬به‭ ‬علت‭ ‬گران‭ ‬بودن‭ ‬این‭ ‬حشرات‭ ‬و‭ ‬تعداد‭ ‬دفعات‭ ‬آزاد‌سازی‭ ‬زیاد‭ ‬آن‌ها،‭ ‬درحال‭ ‬حاضر‭ ‬كشاورزان‭ ‬خرده‭ ‬پا‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬نوع‭ ‬مبارزه‭ ‬استقبال‭ ‬چندانی‭ ‬نمی‌كنند‭. ‬بیشتر‭ ‬مشتری‌های‭ ‬مبارزه‭ ‬بیولوژیك‭ ‬كشاورزان‭ ‬صنعتی‭ ‬و‭ ‬دقیق‭ ‬هستند‭.‬
قدرت‭ ‬رقابت‭ ‬با‭ ‬سموم‭ ‬را‭ ‬نداریم‭!‬
دكتر‭ ‬جلال‭ ‬شیرازی،‭ ‬فارغ‌التحصیل‭ ‬دكترای‭ ‬دانشگاه‭ ‬علوم‭ ‬كشاورزی‭ ‬بنگلور‭ ‬هندوستان‭ ‬و‭ ‬رئیس‭ ‬بخش‭ ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك‭ ‬سازمان‭ ‬گیاهپزشكی‭ ‬كشور،‭ ‬سطح‭ ‬تولید‭ ‬و‭ ‬رها‌سازی‭ ‬عوامل‭ ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك‭ ‬را‭ ‬300‭ ‬هزار‭ ‬هكتار‭ ‬دانست‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬نشریه‭ ‬گفت‭: ‬امروزه‭ ‬حدود‭ ‬شش‭ ‬عامل‭ ‬ماكرو‭ -‬یعنی‭ ‬زنبورها‭ ‬و‭ ‬پرداتورها‭- ‬در‭ ‬سطح‭ ‬وسیعی‭ ‬از‭ ‬كشور‭ ‬مورد‭ ‬استفاده‭ ‬قرار‭ ‬می‌گیرد‭.‬
وی‭ ‬ادامه‭ ‬داد‭: ‬بعد‭ ‬از‭ ‬جنگ‭ ‬جهانی‭ ‬دوم،‭ ‬با‭ ‬موفقیت‭ ‬سم‭ ‬D.D.T،‭ ‬سموم‭ ‬شیمیایی‭ ‬جای‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬بازار‭ ‬جهانی‭ ‬باز‭ ‬كردند‭. ‬همین‭ ‬موضوع‭ ‬باعث‭ ‬به‭ ‬فراموشی‭ ‬سپردن‭ ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك‭ ‬شد‭.‬‭ ‬
رئیس‭ ‬بخش‭ ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك‭ ‬سازمان‭ ‬گیاهپزشكی‭ ‬اذعان‭ ‬داشت‭: ‬ما‭ ‬در‭ ‬سال‭ ‬1381‭ ‬بیشترین‭ ‬رها‌سازی‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬مزارع‭ ‬برنج‭ ‬داشته‭ ‬و‭ ‬ركوردی‭ ‬درحدود‭ ‬148هزار‭ ‬هكتار‭ ‬ثبت‭ ‬كردیم‭. ‬اما‭ ‬متاسفانه‭ ‬امكانات،‭ ‬نیروی‭ ‬انسانی‭ ‬و‭ ‬بخش‭ ‬خصوصی‭ ‬هم‭ ‬زمان‭ ‬توسعه‭ ‬نیافتند‭. ‬
گفتنی‭ ‬است‭ ‬سازمان‭ ‬حفظ‌نباتات‭ ‬به‌عنوان‭ ‬مسئول‭ ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك‭ ‬از‭ ‬سال‭ ‬1385‭ ‬تا‭ ‬امروز‭ ‬سطح‭ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك‭ ‬را‭ ‬300‭ ‬هزار‭ ‬هكتار‭ ‬ثابت‭ ‬نگه‭ ‬داشته‌‌است‭.‬
شیرازی‭ ‬با‭ ‬اظهار‭ ‬نادیده‭ ‬گرفتن‭ ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك‭ ‬در‭ ‬سایه‭ ‬سموم‭ ‬افزود‭:‬‭ ‬سموم‭ ‬همیشه‭ ‬در‭ ‬دسترس،‭ ‬بسیار‭ ‬متنوع‭ ‬و‭ ‬تبلیغات‭ ‬زیادی‭ ‬دارند‭. ‬اگر‭ ‬برداشت‭ ‬سیاسی‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬موضوع‭ ‬نشود‭ ‬می‌توان‭ ‬گفت‭ ‬خیلی‭ ‬از‭ ‬مسئولین،‭ ‬سم‭ ‬را‭ ‬راهكار‭ ‬اول‭ ‬می‌دانند‭. ‬در‭ ‬وزارت‭ ‬جهادكشاورزی‭ ‬كمیته‌ای‭ ‬به‌نام‭ ‬كود‭ ‬و‭ ‬سم‭ ‬با‭ ‬ریاست‭ ‬معاونت‭ ‬زراعت‭ ‬جهاد‭ ‬فعالیت‭ ‬می‌كند،‭ ‬اما‭ ‬در‭ ‬مورد‭ ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك‭ ‬چنین‭ ‬كمیته‌ای‭ ‬تشكیل‭ ‬نشده‌است‭. ‬
در‭ ‬بازار‭ ‬باید‭ ‬تفاوتی‭ ‬بین‭ ‬محصول‭ ‬كشاورزی‭ ‬كه‭ ‬از‭ ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك‭ ‬استفاده‭ ‬كرده‭ ‬با‭ ‬كشاورزی‭ ‬كه‭ ‬سمپاشی‭ ‬را‭ ‬ترجیح‭ ‬داده،‭ ‬ایجاد‭ ‬شود‭. ‬این‭ ‬عمل‭ ‬خود‭ ‬سبب‭ ‬ایجاد‭ ‬انگیزه‭ ‬برای‭ ‬كاهش‭ ‬مصرف‭ ‬سموم‭ ‬و‭ ‬روی‭ ‬آوردن‭ ‬به‭ ‬مبارزات‭ ‬بیولوژیك‭ ‬می‌شود‭.‬
باید‭ ‬از‭ ‬ماندگاری‭ ‬سموم‭ ‬در‭ ‬محصولات‭ ‬كشاورزی‭ ‬كاست
مهندس‭ ‬سمیرا‭ ‬صفاریان،‭ ‬فوق‌لیسانس‭ ‬حشره‌شناسی‭ ‬و‭ ‬مسئول‭ ‬فنی‭ ‬بیولوژیك‭ ‬شركت‭ ‬گیاه،‭ ‬ضمن‭ ‬اظهار‭ ‬به‭ ‬اینكه‭ ‬دنیا‭ ‬به‭ ‬سمت‭ ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك‭ ‬در‭ ‬حال‭ ‬حركت‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬هیچ‭ ‬راه‭ ‬گریزی‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬نیست‭ ‬گفت‭: ‬مانایی‭ ‬سموم‭ ‬شیمیایی‭ ‬در‭ ‬محصولات‭ ‬و‭ ‬مقاومت‭ ‬آفات‭ ‬به‭ ‬این‭ ‬نوع‭ ‬سموم‭ ‬مشكلات‭ ‬عدیده‌ای‭ ‬را‭ ‬برای‭ ‬صنعت‭ ‬كشاورزی‭ ‬ایجاد‭ ‬كرده‭ ‬است‭.‬
با‭ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك‭ ‬علاوه‭ ‬بر‭ ‬افزایش‭ ‬سطح‭ ‬برداشت‭ ‬می‌توان‭ ‬از‭ ‬ماندگاری‭ ‬سموم‭ ‬در‭ ‬محصولات‭ ‬كشاورزی‭ ‬كاست‭ ‬كه‭ ‬این‭ ‬خود‭ ‬موجب‭ ‬افزایش‭ ‬حجم‭ ‬صادرات‭ ‬محصولات‭ ‬به‭ ‬خارج‭ ‬از‭ ‬كشور‭ ‬می‌شود‭.‬
وی‭ ‬محصولات‭ ‬بیولوژیك‭ ‬شركت‭ ‬گیاه‭ ‬را‭ ‬بر‭ ‬دو‭ ‬نوع‭ ‬وارداتی‭ ‬و‭ ‬تولید‭ ‬داخلی‭ ‬طبقه‌بندی‭ ‬كرد‭ ‬و‭ ‬گفت‭: ‬محصولات‭ ‬وارداتی‭ ‬از‭ ‬شركت‭ ‬هلندی‭ ‬كوپرت‭ ‬تهیه‭ ‬می‌شوند‭ ‬كه‭ ‬بیشتر‭ ‬برای‭ ‬كنترل‭ ‬بیولوژیك‭ ‬در‭ ‬محصولات‭ ‬تازه‌خوری‭ ‬نظیر‭ ‬گوجه‌فرنگی،‭ ‬خیار‭ ‬و‭... ‬استفاده‭ ‬می‌شوند‭. ‬این‭ ‬محصولات‭ ‬خود‭ ‬به‭ ‬دو‭ ‬گروه‭ ‬حشرات‭ ‬ماكرو‭ ‬و‭ ‬میكروارگانیزم‌های‭ ‬مفید‭ ‬تقسیم‭ ‬می‌شوند‭. ‬شركت‭ ‬گیاه‭ ‬12سال‭ ‬قبل،‭ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬حشرات‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬گلخانه‌هایی‭ ‬به‌صورت‭ ‬پایلوت‭ ‬مورد‭ ‬آزمایش‭ ‬قرار‭ ‬داد‭ ‬تا‭ ‬بتواند‭ ‬آن‌ها‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬سازمان‭ ‬حفظ‌نباتات‭ ‬به‭ ‬ثبت‭ ‬برساند‭. ‬محصولات‭ ‬بیولوژیك‭ ‬شركت‭ ‬بیشتر‭ ‬شامل‭ ‬كودهای‭ ‬بیولوژیك‭ ‬مبتنی‭ ‬بر‭ ‬باكتری‭ ‬باسیلوس‭ ‬می‌باشد‭.‬
می‭ ‬توان‭ ‬نتیجه‭ ‬گرفت‭...‬
اگر‭ ‬این‭ ‬نوع‭ ‬مبارزه‭ ‬سالم‭ ‬و‭ ‬طبیعی‭ ‬در‭ ‬كشورمان‭ ‬از‭ ‬انزوا‭ ‬خارج‭ ‬شود‭ ‬می‌توان‭ ‬افزایش‭ ‬صادرات‭ ‬محصولات‭ ‬كشاورزی‭-‬به‭ ‬واسطه‭ ‬كاهش‭ ‬مصرف‭ ‬سموم‌نباتی‭-‬‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬كنار‭ ‬بهبود‭ ‬شرایط‭ ‬محیط‌زیست‭ ‬و‭ ‬سلامت‭ ‬غذای‭ ‬مصرفی‭ ‬را‭ ‬شاهد‭ ‬باشیم‭.‬
نشریه دام و کشت و صنعت - شماره  ۲۲۱ - سال ۱۳۹۷