سیمای‭ ‬كشاورزی‭ ‬حفاظتی‭ ‬در‭ ‬جهان

دكتر‭ ‬محمد‭ ‬اسماعیل‭ ‬اسدی‭* ‬
مهندس‭ ‬لیلا‭ ‬حبیبیان‭**‬

كشاورزی‭ ‬حفاظتی‭-‬كشاورزی‭ ‬بدون‭ ‬دستكاری‭ ‬خاك‭-‬‭ ‬در‭ ‬سال‭ ‬1999‭ ‬تقریباً‭ ‬برای‭ ‬حدود‭ ‬45‭ ‬میلیون‭ ‬هكتار‭ ‬از‭ ‬راضی‭ ‬جهان‭ ‬به‌كار‭ ‬گرفته‭ ‬شد‭.‬‭ ‬سپس‭ ‬با‭ ‬روند‭ ‬تدریجی‭ ‬افزایش‭ ‬در‭ ‬سال‌های‭ ‬بعد‭ ‬به‭ ‬مرز‭ ‬180‭ ‬میلیون‭ ‬هكتار‭ ‬در‭ ‬سال‭ ‬2015‭ ‬رسید‭. ‬نرخ‭ ‬رشد‭ ‬سالیانه‭ ‬آن‭ ‬حدود‭ ‬6‭ ‬میلیون‭ ‬هكتار‭ ‬بود‭. ‬سریع‌ترین‭ ‬میزان‭ ‬رشد‭ ‬آن‭ ‬در‭ ‬آمریكای‌جنوبی‭ ‬بود،‭ ‬به‭ ‬طوری‌كه‭ ‬تعدادی‭ ‬از‭ ‬كشورهای‭ ‬این‭ ‬قاره‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬سیستم‭ ‬در‭ ‬حدود‭ ‬70درصد‭ ‬از‭ ‬كل‭ ‬مناطق‭ ‬تحت‌كشت‭ ‬خود‭ ‬استفاده‭ ‬كردند‭. ‬
برخلاف‭ ‬كشورهایی‭ ‬مثل‭ ‬آمریكا‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬مزارع‭ ‬تحت‌كشت‭ ‬آن‌ها‭ ‬به‭ ‬روش‭ ‬بی‌خاك‌ورزی،‭ ‬هرچند‭ ‬وقت‭ ‬یكبار‭ ‬عملیات‭ ‬خاك‌ورزی‭ ‬صورت‭ ‬می‌گیرد،‭ ‬در‭ ‬بیش‭ ‬از‭ ‬دو‭ ‬سوم‭ ‬مناطق‭ ‬تحت‌كشت،‭ ‬در‭ ‬جنوب‭ ‬آمریكا،‭ ‬عملیات‭ ‬خاك‌ورزی‭ ‬به‭ ‬طور‭ ‬دائم‭ ‬و‭ ‬همیشگی‭ ‬صورت‭ ‬نمی‌گیرد‭.‬
فوائد‭ ‬بسیار‭ ‬زیاد‭ ‬زراعت،‭ ‬بدون‭ ‬دستكاری‭ ‬خاك
گسترش‭ ‬سیستم‌های‭ ‬بی‌خاك‌ورزی‭ ‬در‭ ‬بیش‭ ‬از‭ ‬180‭ ‬میلیون‭ ‬هكتار‭ ‬در‭ ‬سرتاسر‭ ‬جهان،‭ ‬نشان‌دهنده‭ ‬سازگاری‭ ‬بالای‭ ‬این‭ ‬سیستم‌ها‭ ‬با‭ ‬انواع‭ ‬اقلیم‌ها،‭ ‬خاك‌ها‭ ‬و‭ ‬شرایط‭ ‬زراعی‭ ‬است‭. ‬امروزه‭ ‬كشاورزی‭ ‬حفاظتی‭ ‬در‭ ‬نواحی‭ ‬مختلفی،‭ ‬از‭ ‬مدار‭ ‬قطب‌شمالی‭ ‬تا‭ ‬مناطق‭ ‬گرمسیری‭ ‬و‭ ‬تا‭ ‬عرض‭ ‬جغرافیایی‌جنوبی‭ ‬50‭ ‬درجه،‭ ‬از‭ ‬سطح‭ ‬دریا‭ ‬تا‭ ‬ارتفاعات‭ ‬3000‭ ‬متری‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬مناطق‭ ‬بسیار‭ ‬باران‌خیز‭ ‬با‭ ‬بارندگی‭ ‬2500‭ ‬میلی‌متر‭ ‬در‭ ‬سال‭ ‬تا‭ ‬مناطق‭ ‬بسیار‭ ‬خشك‭ ‬با‭ ‬بارندگی‭ ‬تنها‭ ‬250‭ ‬میلی‌متر‭ ‬در‭ ‬سال،‭ ‬اجرا‭ ‬می‌شود‭. ‬
زراعت‭ ‬بدون‭ ‬دستكاری‭ ‬خاك‭ ‬كه‭ ‬یكی‭ ‬از‭ ‬اركان‭ ‬كشاورزی‭ ‬حفاظتی‭ ‬می‌باشد،‭ ‬روشی‭ ‬برای‭ ‬بهینه‭ ‬ساختن‭ ‬بهره‌وری‭ ‬نهاده‌های‭ ‬تولید‭ ‬ازجمله‭ ‬آب‭ ‬مصرفی‭ ‬كشاورزی‭ ‬و‭ ‬خدمات‭ ‬اكوسیستم‌ها‭ ‬عرضه‭ ‬می‌كند‭ ‬و‭ ‬فوائد‭ ‬بسیار‭ ‬زیادی‭ ‬در‭ ‬زمینه‌های‭ ‬اقتصادی،‭ ‬محیطی‭ ‬و‭ ‬اجتماعی‭ ‬برای‭ ‬تولید‌كنندگان‭ ‬و‭ ‬جامعه‭ ‬در‭ ‬بردارد‭. ‬در‭ ‬عین‌حال،‭ ‬زراعت‭ ‬بی‌خاك‌ورزی‭ ‬شرایطی‭ ‬فراهم‭ ‬می‌كند‭ ‬تا‭ ‬كشاورزی‭ ‬قادر‭ ‬به‭ ‬پاسخگویی‭ ‬در‭ ‬مقابل‭ ‬برخی‭ ‬چالش‌های‭ ‬جهانی‭ ‬ازجمله‭ ‬تغییرات‭ ‬اقلیمی،‭ ‬كمبود‭ ‬آب،‭ ‬تخریب‌های‭ ‬محیطی‭ ‬و‭ ‬اراضی‭ ‬و‭ ‬همچنین‭ ‬افزایش‭ ‬هزینه‌های‭ ‬غذا،‭ ‬انرژی‭ ‬و‭ ‬نهاده‌های‭ ‬تولید‭ ‬باشد‭.‬ شناسایی‭ ‬كشاورزی‭ ‬بی‌خاك‌ورزی‭ ‬در‭ ‬سطحی‭ ‬گسترده‭ ‬به‌عنوان‭ ‬یك‭ ‬سیستم‭ ‬حقیقی‭ ‬پایدار‭ ‬پس‭ ‬از‭ ‬حل‭ ‬مشكلات‭ ‬مربوط‭ ‬به‭ ‬انتخاب‭ ‬و‭ ‬اجرای‭ ‬آن،‭ ‬باید‭ ‬تضمینی‭ ‬باشد‭ ‬مبنی‌بر‭ ‬انتشار‭ ‬فن‌آوری‭ ‬بدون‭ ‬خاك‌ورزی‭ ‬و‭ ‬روش‌های‭ ‬مربوطه‭ ‬از‭ ‬جمله‭ ‬پوشش‭ ‬آلی‭ ‬خاك‭ ‬و‭ ‬تناوب‭ ‬زراعی‭ ‬در‭ ‬مناطقی‭ ‬كه‭ ‬هنوز‭ ‬انتخاب‭ ‬این‭ ‬روش‭ ‬به‭ ‬ندرت‭ ‬صورت‭ ‬می‌گیرد‭.‬
انتخاب‭ ‬گسترده‭ ‬این‭ ‬روش‭ ‬در‭ ‬سطح‭ ‬جهانی،‭ ‬همچنین‭ ‬نشان‭ ‬می‌دهد‭ ‬كه‭ ‬كشاورزی‭ ‬حفاظتی‭ ‬را‭ ‬هیچگاه‭ ‬نمی‌توان‭ ‬به‭ ‬عنوان‭ ‬یك‭ ‬روش‭ ‬موقتی‭ ‬و‭ ‬زود‭ ‬گذر‭ ‬درنظرگرفت،‭ ‬در‭ ‬عوض‭ ‬به‌خاطر‭ ‬تلاش‌های‭ ‬زیاد‭ ‬كشاورزان،‭ ‬این‭ ‬سیستم‭ ‬به‌عنوان‭ ‬یك‭ ‬روش‭ ‬زراعی‭ ‬و‭ ‬همچنین‭ ‬روشی‭ ‬متفاوت‭ ‬در‭ ‬زمینه‭ ‬مدیریت‭ ‬پایدار‭ ‬اكوسیستم‌های‭ ‬زراعی‭ ‬جایگاه‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬دست‭ ‬آورده‌،‭ ‬به‭ ‬طوری‌كه‭ ‬دانشمندان،‭ ‬محققین،‭ ‬افراد‭ ‬دانشگاهی،‭ ‬كارشناسان‭ ‬ترویجی،‭ ‬كشاورزان‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬سطحی‭ ‬بالاتر‭ ‬سازندگان‭ ‬و‭ ‬تولید‌كنندگان‭ ‬تجهیزات‭ ‬و‭ ‬ماشین‌های‭ ‬كشاورزی‭ ‬و‭ ‬سیاستمداران‭ ‬نمی‌توانند‭ ‬مزایای‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬نادیده‭ ‬بگیرند‭.‬ گسترش‭ ‬سریع‭ ‬مناطق‭ ‬تحت‌كشت‭ ‬بی‌خاك‌ورزی‭ ‬نشان‌دهنده‭ ‬افزایش‭ ‬علاقه‭ ‬كشاورزان‭ ‬به‭ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬فن‌آوری‭ ‬می‌باشد‭.‬‭ ‬برتری‭ ‬این‭ ‬سیستم‭ ‬نسبت‭ ‬به‭ ‬روش‌های‭ ‬خاك‌ورزی‭ ‬عمیق‭ ‬و‭ ‬ناپایدار،‭ ‬از‭ ‬نظر‭ ‬عواملی‭ ‬چون‭ ‬صرفه‌جویی‭ ‬در‭ ‬میزان‭ ‬آب‭ ‬مصرفی،‭ ‬زمان،‭ ‬نیروی‭ ‬كارگر‭ ‬و‭ ‬سوخت،‭ ‬همچنین‭ ‬بازدهی‭ ‬بالای‭ ‬اقتصادی‭ ‬انگیزه‌های‭ ‬اصلی‭ ‬برای‭ ‬گسترش‭ ‬این‭ ‬سیستم‭ ‬بوده‌اند‭. ‬
تمام‭ ‬محصولات‭ ‬زراعی‭ ‬را‭ ‬می‌توان‭ ‬به‭ ‬آسانی‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬اندازه‭ ‬كافی
در‭ ‬سیستم‭ ‬NT‭ ‬تولید‭ ‬كرد‭ ‬
برخی‭ ‬محققان‭ ‬اظهار‭ ‬می‌دارند‭ ‬تاكنون‭ ‬هیچ‭ ‬محصولی‭ ‬وجود‭ ‬نداشته‭ ‬كه‭ ‬نتوان‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬تحت‭ ‬شرایط‭ ‬سیستم‭ ‬NT‭ ‬پرورش‭ ‬داد،‭ ‬حتی‭ ‬محصولات‭ ‬زراعی‭ ‬ریشه‌ای‭ ‬و‭ ‬غده‌دار‭ ‬نیز‭ ‬به‭ ‬این‭ ‬روش‭ ‬تولید‭ ‬می‌شوند‭. ‬ازجمله‭ ‬موانع‭ ‬اصلی‭ ‬انتخاب‭ ‬این‭ ‬روش‭ ‬كه‭ ‬هنوز‭ ‬هم‭ ‬وجود‭ ‬دارد،‭ ‬می‌توان‭ ‬به‭ ‬دانش‭ ‬چگونگی‭ ‬اجرای‭ ‬آن،‭ ‬طرز‭ ‬تفكر‭-‬سنت‭ ‬و‭ ‬تعصب‭-‬،‭ ‬سیاست‌های‭ ‬نامناسب‭ ‬مانند‭ ‬كالاهای‭ ‬یارانه‌دار‭-‬در‭ ‬اتحادیه‭ ‬اروپا‭ ‬و‭ ‬آمریكا‭-‬،‭ ‬دسترسی‭ ‬به‭ ‬ماشین‌های‭ ‬مناسب‭ -‬بسیاری‭ ‬از‭ ‬كشورهای‭ ‬جهان‭ ‬نظیر‭ ‬كشورهایی‭ ‬مثل‭ ‬چین‭ ‬با‭ ‬اراضی‭ ‬كوچك‭ ‬و‭ ‬سطوح‭ ‬عملكرد‭ ‬بالا‭- ‬و‭ ‬همچنین‭ ‬دسترسی‭ ‬به‭ ‬علف‌كش‌های‭ ‬مناسب‭ ‬برای‭ ‬مدیریت‭ ‬آسان‭ ‬و‭ ‬مناسب‭ ‬علف‌های‭ ‬هرز‭-‬به‌ویژه‭ ‬در‭ ‬كشورهای‭ ‬در‭ ‬حال‭ ‬توسعه‭- ‬اشاره‭ ‬نمود‭. ‬این‭ ‬موانع‭ ‬و‭ ‬مشكلات‭ ‬نه‌تنها‭ ‬باید‭ ‬توسط‭ ‬كشاورزان‭ ‬از‭ ‬میان‭ ‬برداشته‭ ‬شود،‭ ‬بلكه‭ ‬دانشمندان،‭ ‬محققین،‭ ‬كارگران‭ ‬توسعه،‭ ‬استادان‭ ‬دانشگاه،‭ ‬سیاستمداران‭ ‬و‭ ‬كلیه‭ ‬سرمایه‌گذارانی‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬صنعت‭ ‬كشاورزی‭ ‬دخیل‭ ‬هستند‭ ‬نیز‭ ‬اگر‭ ‬انتخاب‭ ‬این‭ ‬روش‭ ‬و‭ ‬استفاده‭ ‬گسترده‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬مد‭ ‬نظر‭ ‬داشته‭ ‬باشند‭ ‬باید‭ ‬به‭ ‬حل‭ ‬این‭ ‬مشكلات‭ ‬بپردازند‭. ‬انتخاب‭ ‬گسترده‭ ‬سیستم‭ ‬بی‌خاك‌ورزی‭ ‬در‭ ‬طیف‭ ‬وسیعی‭ ‬از‭ ‬شرایط‭ ‬مختلف‭ ‬اكولوژیكی،‭ ‬اجتماعی‭ ‬و‭ ‬اقتصادی‭ ‬در‭ ‬بیش‭ ‬از‭ ‬110‭ ‬میلیون‭ ‬هكتار‭ ‬از‭ ‬اراضی‭ ‬سرتاسر‭ ‬جهان‭ ‬نشان‭ ‬می‌دهد‭ ‬كه‭ ‬این‭ ‬سیستم‭ ‬می‌تواند‭ ‬تحت‭ ‬شرایط‭ ‬بسیار‭ ‬متنوع‭ ‬و‭ ‬گسترده‭ ‬اجرا‭ ‬شود‭. ‬
انتخاب‭ ‬هرچه‭ ‬سریع‌تر‭ ‬این‭ ‬سیستم‭ ‬تولیدی‭ ‬پایدار‭ ‬باید‭ ‬به‭ ‬منظور‭ ‬تبدیل‭ ‬فرآیند‭ ‬تخریب‭ ‬خاك‭ ‬به‭ ‬شرایط‭ ‬تقویت‭ ‬و‭ ‬افزایش‭ ‬تدریجی‭ ‬بهبود‭ ‬و‭ ‬سلامت‭ ‬خاك،‭ ‬همچنین‭ ‬باروری‭ ‬و‭ ‬ظرفیت‭ ‬حاصلخیزی‭ ‬آن‭ ‬مورد‭ ‬حمایت‭ ‬قرار‭ ‬بگیرد‭. ‬فن‌آوری‌های‌‭ ‬بدون‭ ‬شخم‭ ‬دارای‭ ‬پتانسیل‭ ‬زیادی‭ ‬برای‭ ‬افزایش‭ ‬محتوی‭ ‬ماده‭ ‬آلی‭ ‬خاك‭ ‬و‭ ‬ترسیب‭ ‬كربن‭ ‬می‌باشند‭ ‬و‭ ‬موجب‭ ‬ایجاد‭ ‬و‭ ‬حفظ‭ ‬ساختار‭ ‬مناسب‭ ‬خاك‭ ‬در‭ ‬مقایسه‭ ‬با‭ ‬سیستم‌های‭ ‬خاك‌ورزی‭ ‬عمیق‭ ‬می‌شوند،‭ ‬درواقع‭ ‬درمورد‭ ‬سیستم‌های‭ ‬اخیر‭ ‬شرایط‭ ‬كاملاً‭ ‬برعكس‭ ‬است‭.‬
‭* ‬استادیار‭ ‬مركز‭ ‬تحقیقات‭ ‬و‭ ‬آموزش‭ ‬كشاورزی‭ ‬و‭ ‬منابع‭ ‬طبیعی‭ ‬استان‭ ‬گلستان
‭** ‬محقق‭ ‬مركز‭ ‬تحقیقات‭ ‬و‭ ‬آموزش‭ ‬كشاورزی‭ ‬و‭ ‬منابع‭ ‬طبیعی‭ ‬استان‭ ‬گلستان

نشریه دام و کشت و صنعت - شماره  ۲۲۱ - سال ۱۳۹۷