سیمای كشاورزی حفاظتی در جهان
دكتر محمد اسماعیل اسدی*
مهندس لیلا حبیبیان**
كشاورزی حفاظتی-كشاورزی بدون دستكاری خاك- در سال 1999 تقریباً برای حدود 45 میلیون هكتار از راضی جهان بهكار گرفته شد. سپس با روند تدریجی افزایش در سالهای بعد به مرز 180 میلیون هكتار در سال 2015 رسید. نرخ رشد سالیانه آن حدود 6 میلیون هكتار بود. سریعترین میزان رشد آن در آمریكایجنوبی بود، به طوریكه تعدادی از كشورهای این قاره از این سیستم در حدود 70درصد از كل مناطق تحتكشت خود استفاده كردند.
برخلاف كشورهایی مثل آمریكا كه در مزارع تحتكشت آنها به روش بیخاكورزی، هرچند وقت یكبار عملیات خاكورزی صورت میگیرد، در بیش از دو سوم مناطق تحتكشت، در جنوب آمریكا، عملیات خاكورزی به طور دائم و همیشگی صورت نمیگیرد.
فوائد بسیار زیاد زراعت، بدون دستكاری خاك
گسترش سیستمهای بیخاكورزی در بیش از 180 میلیون هكتار در سرتاسر جهان، نشاندهنده سازگاری بالای این سیستمها با انواع اقلیمها، خاكها و شرایط زراعی است. امروزه كشاورزی حفاظتی در نواحی مختلفی، از مدار قطبشمالی تا مناطق گرمسیری و تا عرض جغرافیاییجنوبی 50 درجه، از سطح دریا تا ارتفاعات 3000 متری و از مناطق بسیار بارانخیز با بارندگی 2500 میلیمتر در سال تا مناطق بسیار خشك با بارندگی تنها 250 میلیمتر در سال، اجرا میشود.
زراعت بدون دستكاری خاك كه یكی از اركان كشاورزی حفاظتی میباشد، روشی برای بهینه ساختن بهرهوری نهادههای تولید ازجمله آب مصرفی كشاورزی و خدمات اكوسیستمها عرضه میكند و فوائد بسیار زیادی در زمینههای اقتصادی، محیطی و اجتماعی برای تولیدكنندگان و جامعه در بردارد. در عینحال، زراعت بیخاكورزی شرایطی فراهم میكند تا كشاورزی قادر به پاسخگویی در مقابل برخی چالشهای جهانی ازجمله تغییرات اقلیمی، كمبود آب، تخریبهای محیطی و اراضی و همچنین افزایش هزینههای غذا، انرژی و نهادههای تولید باشد. شناسایی كشاورزی بیخاكورزی در سطحی گسترده بهعنوان یك سیستم حقیقی پایدار پس از حل مشكلات مربوط به انتخاب و اجرای آن، باید تضمینی باشد مبنیبر انتشار فنآوری بدون خاكورزی و روشهای مربوطه از جمله پوشش آلی خاك و تناوب زراعی در مناطقی كه هنوز انتخاب این روش به ندرت صورت میگیرد.
انتخاب گسترده این روش در سطح جهانی، همچنین نشان میدهد كه كشاورزی حفاظتی را هیچگاه نمیتوان به عنوان یك روش موقتی و زود گذر درنظرگرفت، در عوض بهخاطر تلاشهای زیاد كشاورزان، این سیستم بهعنوان یك روش زراعی و همچنین روشی متفاوت در زمینه مدیریت پایدار اكوسیستمهای زراعی جایگاه خود را به دست آورده، به طوریكه دانشمندان، محققین، افراد دانشگاهی، كارشناسان ترویجی، كشاورزان و در سطحی بالاتر سازندگان و تولیدكنندگان تجهیزات و ماشینهای كشاورزی و سیاستمداران نمیتوانند مزایای آن را نادیده بگیرند. گسترش سریع مناطق تحتكشت بیخاكورزی نشاندهنده افزایش علاقه كشاورزان به استفاده از این فنآوری میباشد. برتری این سیستم نسبت به روشهای خاكورزی عمیق و ناپایدار، از نظر عواملی چون صرفهجویی در میزان آب مصرفی، زمان، نیروی كارگر و سوخت، همچنین بازدهی بالای اقتصادی انگیزههای اصلی برای گسترش این سیستم بودهاند.
تمام محصولات زراعی را میتوان به آسانی و به اندازه كافی
در سیستم NT تولید كرد
برخی محققان اظهار میدارند تاكنون هیچ محصولی وجود نداشته كه نتوان آن را تحت شرایط سیستم NT پرورش داد، حتی محصولات زراعی ریشهای و غدهدار نیز به این روش تولید میشوند. ازجمله موانع اصلی انتخاب این روش كه هنوز هم وجود دارد، میتوان به دانش چگونگی اجرای آن، طرز تفكر-سنت و تعصب-، سیاستهای نامناسب مانند كالاهای یارانهدار-در اتحادیه اروپا و آمریكا-، دسترسی به ماشینهای مناسب -بسیاری از كشورهای جهان نظیر كشورهایی مثل چین با اراضی كوچك و سطوح عملكرد بالا- و همچنین دسترسی به علفكشهای مناسب برای مدیریت آسان و مناسب علفهای هرز-بهویژه در كشورهای در حال توسعه- اشاره نمود. این موانع و مشكلات نهتنها باید توسط كشاورزان از میان برداشته شود، بلكه دانشمندان، محققین، كارگران توسعه، استادان دانشگاه، سیاستمداران و كلیه سرمایهگذارانی كه در صنعت كشاورزی دخیل هستند نیز اگر انتخاب این روش و استفاده گسترده از آن را مد نظر داشته باشند باید به حل این مشكلات بپردازند. انتخاب گسترده سیستم بیخاكورزی در طیف وسیعی از شرایط مختلف اكولوژیكی، اجتماعی و اقتصادی در بیش از 110 میلیون هكتار از اراضی سرتاسر جهان نشان میدهد كه این سیستم میتواند تحت شرایط بسیار متنوع و گسترده اجرا شود.
انتخاب هرچه سریعتر این سیستم تولیدی پایدار باید به منظور تبدیل فرآیند تخریب خاك به شرایط تقویت و افزایش تدریجی بهبود و سلامت خاك، همچنین باروری و ظرفیت حاصلخیزی آن مورد حمایت قرار بگیرد. فنآوریهای بدون شخم دارای پتانسیل زیادی برای افزایش محتوی ماده آلی خاك و ترسیب كربن میباشند و موجب ایجاد و حفظ ساختار مناسب خاك در مقایسه با سیستمهای خاكورزی عمیق میشوند، درواقع درمورد سیستمهای اخیر شرایط كاملاً برعكس است.
* استادیار مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان
** محقق مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان
نشریه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۲۱ - سال ۱۳۹۷
کارشناسان ما در مورد مشکلات تولید محصولات، که نمیتوانید برای آن جوابی پیدا کنید؛ میتوانند به شما کمک کنند
info@iranAgriMagazine.com