گیاهان دارویی جایگزین
آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد!

مهندس سارا فرجی*

نتایج تحقیقات در سال 1949 نشان داد که استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها به مقدار کم (تقریبا 5 تا 10 ppm) مي‌تواند سرعت رشد در طيور را افزايش دهد و از آن زمان به بعد استفاده گسترده‌اي از این ترکیبات براي درمان، پيشگيري و بهبود راندمان تغذيه و عملكرد در انسان و حيوان آغاز گردید.
با گذشت زمان، مطالعات گسترده نشان داد که وجود باقي‌مانده این ترکیبات در فرآورده‌هاي دامي و مصرف آن توسط انسان از طريق زنجيره غذايي علاوه بر ایجاد عارضه‌ای به نام مقاومت دارویی، باعث بروز واكنش‌هاي آلرژيك، تب، اسهال، گرفتگي ماهيچه‌هاي شكمي و اثرات مخرب بر متابوليسم مواد در دستگاه گوارش مي‌شود.
در سال 2006 اتحادیه اروپا قوانین سخت‌گیرانه‎ای برای استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها به منظور محرکی برای رشد اعمال کرد، اما به‎دلیل اهمیت اقتصادی و در نظر گرفتن این نکته که ممنوعیت استفاده از این مواد باعث کاهش تولید و بازدهی خوراک می‌شود، مطالعات بسیاری برای یافتن جایگزین مناسب این ترکیبات انجام گرفت که مهم‌ترین آن‌ها استفاده از گیاهان دارویی می‌باشد.
تحقیقات نشان می‌دهد، به‌دلیل ماهیت چربی‌دوست روغن‌های مؤثره موجود در برخی گیاهان دارویی، این ترکیبات می‌توانند به‌طور کامل در ساختار غشایی باکتری‌ها، به‌خصوص باکتری‌های گرام منفی اختلال ایجاد نمایند. برخی از آنها دارای خاصیت تحریک‌کنندگی دستگاه گوارش بوده و به‌دنبال آن موجب افزایش تولید آنزیمهای گوارشی و بهبود استفاده از محصولات هضمی و پاسخ ایمنی بدن می‌شوند.
استفاده از گیاهان دارویی
در مطالعه انجام گرفته تحت نظر نگارنده و دکتر سیدجمال‌الدین فاطمی در فارم دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین، با موضوع «بررسی اثرات پودر برگ گیاه پونه (Mentha pulegium) بر عملکرد جوجه‌های گوشتی در مقایسه با آنتی‌بیوتیک محرک رشد»، 175 جوجه یکروزه (از سویه راس 306) به‌طور تصادفی به 5 گروه تقسیم شدند؛ به‎طوری‌که هرگروه شامل 5 تکرار و هر تکرار شامل 7 قطعه جوجه بود.
تیمارهای آزمایشی شامل:
1- شاهد (جیره بدون ماده افزودنی)
2- با 5/0 درصد پودر پونه
3- با "یک‌درصد" پودر پونه
4- با 5/1 درصد پودر پونه
5- با 15 ppm آنتی‌بیوتیک ویرجینامایسین در نظر گرفته شدند.
در پایان دوره آزمایش‌، دو پرنده از هر تکرار انتخاب و پس از کشتار به‌منظور ارزیابی بازده لاشه، سینه، ران و گردن آنها وزن گردید.
پس از آنالیز داده‌ها، نتایج نشان داد که کمترین و بیشترین میانگین افزایش وزن در کل دوره به‌ترتیب در "تیمار شاهد" و "تیمار 3"(یعنی یک‌درصد پودر پونه) مشاهده شد. 
به‌علاوه جوجه‌های تغذیه شده با پودر پونه‌، کاهش چشمگیر تلفات در کل دوره و همچنین وزن سینه بالاتر را نشان دادند.
از آنجایی که افزودن پودر برگ گیاه پونه به جیره، سبب بهبود پارامترهای عملکردی، بازده وزن سینه و کاهش تلفات در جوجه‎های گوشتی گردید؛ بنابراین می‎توان آن را به‌عنوان جایگزین مناسبی برای آنتی‎بیوتیک‎های محرک رشد پیشنهاد نمود.
براساس نتایج بعضی تحقیقات دیگر، علاوه‌بر گیاه پونه گیاهانی چون بابونه‌، زنیان و... که خاصیت دارویی دارند، به‌صورت پودر یا عصاره، برای جایگزینی با آنتی‎بیوتیک‎ها بسیار مناسب‌اند.
با توجه به نتایج مطالعه فوق و تحقیقات فراوان داخلی و خارجی در این زمینه و نیز هشدار سازمان بهداشت جهانی(WHO) در خصوص تهدیدات جدی مقاومت آنتی‌بیوتیکی، این سوال پیش می‌آید که چرا در ایران همچنان میزان مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در فارم‌های پرورش مرغ زیاد است و گیاهان دارویی فقط در عطاری‌ها رونق دارند؟!
لزوم آگاهی بهره‌برداران
می‌توانیم از کنار این سؤال بی‌تفاوت بگذریم یا برای حل این مسئله مهم که به‌طور جدی سلامت ما را هدف گرفته است، به دور از شعار و حاشیه تلاش کنیم. ما نیازمند اتحاد و اراده‌ای همگانی در جهت کوتاه کردن دست مافیای دارو‌، افزایش آگاهی بهره‌برداران و اصلاح باورهای غلط در مورد مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها و نظارتی دقیق و سازمان‌یافته برای رعایت دوران منع مصرف(دوره‌ای که پس از مصرف دارو اعمال می‌شود تا اثرات دارو از محصول دام یا طیور خارج شود) هستیم. 

* کارشناس ارشد تغذیه دام و طیور

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۴۰ - ۱۳۹۹