یک آفت مهاجم
مگس مدیترانه ای

مقدمه

ایران با افزون بر 300 هزار هکتار باغ و تولید بیش از 5 میلیون تن انواع مرکبات، در میان 125 کشور جهان محل کشت این درخت‌ها، در جایگاه هشتم جهانی قرار دارد.
تولید این میوه‌ها از جنوب تا شمال کشور گسترده است و لذا چگونگی حفظ و نگهداری درخت‌ها در درجه اول و میوه‌های به‌دست آمده در وهله دوم، بسیار اهمیت اقتصادی و غذایی دارد. جدا از عوامل طبیعی همچون سیل و تگرگ و یخ زدگی میوه‌ها که اغلب در طول زمستان رخ می‌دهد، بیماری‌ها و آفات دیگری نیز میوه‌های باغ‌های مرکبات را تحت تأثیر قرار می‌دهد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها مگس مدیترانه‌ای است. آفتی وارداتی، بسیار فعال و مخرب که می‌تواند به نابودی محصول در سطح وسیعی بیانجامد.
به‌منظور آشنایی هرچه بیشتر باغداران مرکبات سراسر کشور با این آفت و روش‌های مبارزه با آن، به دلیل رشد تدریجی میوه‌ها در ماه‌های آینده و لزوم پیشگیری از طغیان این آفت، مطالب زیر ارائه می‌شود.

مگس میوه مدیترانه‌ ای Copitata Ceratitis
این آفت به شکل مگس‌هایی به رنگ زرد مایل به سفید می‌باشد. حشرات بالغ 5/3 تا 5 میلی‌متر طول دارند. رنگ چشم‌ها قرمز، پشت تیره با لکه‌های خاکستری، شکم زرد و بال‌های شفاف با لکه‌های زرد یا تیره دارد.

چرخه زندگی
حشرات ماده در زیر پوست میوه‌های در حال رسیدن بخصوص جاهایی از پوست میوه که نرم یا زخم باشد تخم می‌گذارند. در داخل میوه لارو از تخم خارج می‌شود و از گوشت میوه تغذیه می‌کند. چنین میوه‌هایی عملاً دیگر ارزش اقتصادی ندارند.
در شرایط آب‌وهوایی معتدل، آفت می‌‌تواند 4-3 نسل در سال ایجاد کند. در حالی که در آب و هوای گرم‌تر 8-6 نسل هم می‌تواند داشته باشد. در بیشتر مناطق مدیترانه‌ای این مگس قادر است در طول سال تولیدمثل نماید. یک آفت پلی فاژ (با میزبان‌های متعدد) است و تقریباً در حدود 350 میزبان برای این آفت شناخته شده است. میوه‌های با رنگ زرد و نارنجی جذابیت بیشتری برای این مگس ایجاد می‌کنند. این حشره در مرحله لاروی از گوشت میوه تغذیه و با ایجاد زخم در سطح پوست میوه باعث نفوذ قارچ‌ها و دیگر عوامل بیماری‌زا به داخل میوه می‌شود که این‌ها نیز به نوبه خود باعث پوسیدگی و لهیدگی میوه می‌شوند. میوه‌های آلوده و پوسیده معمولا ریزش می‌کنند. برای کنترل این آفت می‌توان راه‌های متفاوتی همچون استفاده از تله‌های چسبنده، تله‌های فرمونی، روش‌های قرنطینه‌ای، جمع‌آوری و دفن میوه‌های آلوده ریخته شده در پای درخت اقدام کرد.
بعضی از راه‌حل‌های مبارزه با مگس مدیترانه‌ای عبارتند از:
قرنطینه: محموله‌های میوه آفت زده از کشورهای دارای این مگس مورد بازرسی دقیق جهت بررسی علائم خسارت و آلودگی قرار گرفته و بازدید دقیق صورت می‌گیرد. ممانعت از انتقال میوه آلوده از استان‌های آلوده به سایر استان‌های کشور نیز یکی از راه‌های جلوگیری از انتشار است.

ردیابی
اولین قدمی که در زمینه مدیریت و کنترل این آفت می‌توان برداشت، ردیابی و شناسایی آن در مناطق مختلف است که برای این کار می‌توان از روش‌های متفاوتی استفاده کرد.
تله زرد چسنده: شامل یک صفحه زرد رنگ چسبان است که به خاطر مواد به کار برده شده در آن، بو و رنگ (این حشره به رنگ زرد و نارنجی تمایل زیادی دارد) حشرات را به خود جلب می‌کند. این روش در جمعیت‌های بالای مگس کارایی بهتری دارد. از بین مگس‌های به دام افتاده می‌توان آمار مگس‌های مدیترانه‌ای را تخمین زد.
تله مکفیل: تله مکفیل سه سوراخه که یک ماده جلب‌کننده در آن به کار برده شده و حشرات جنس ماده را به سمت خود جلب و به دام می‌اندازد.
تله مکفیل فرمونی: این تله توسط یک فرمون جلب‌کننده شارژ شده و مگس‌های نر را به سمت خود کشیده و اسیر می‌کند.
تله فرمونی دیاموند: شامل یک صفحه چسبان و فرمون جلب‌کننده است که حشرات را به سمت خود کشیده و گرفتار می‌کند.
نکته: تله‌ها باید در ارتفاع 150 تا 180 سانتی‌متری زمین نصب شده و در قسمت جنوبی به سمت داخل درخت قرار گیرند.

مبارزه مکانیکی
این روش بیشتر مربوط به حذف مکانیکی آثار بر جای مانده از میوه‌ها و مگس‌ها است. جمع‌آوری روزانه میوه‌های آلوده و ریخته شده در پای درخت و نابودی و دفن آن‌ها در عمق 50 سانتی متری خاک یا پاشیدن آهک بر روی میوه‌های آلوده نیز می‌تواند مفید باشد.

مبارزه شیمیایی
یکی از روش‌های شیمیایی اسپری سموم ارگانو فسفره مانند مالاتیون و نیز استفاده از طعمه مسموم است که می‌تواند باعث کشته شدن این مگس‌ها شود.

روش عقیم‌سازی
در این روش نرها به وسلیه اشعه عقیم می‌شوند. این حشرات نر به تعداد 80 تا 100 عدد رهاسازی و باعث می‌شوند جمعیت حشره به طرز قابل توجهی کاهش یابد. این روش تاکنون در ایران انجام نشده است.  

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۴۰ - ۱۳۹۹