مقدمه:
اخیراً دکتر جواد عسکری نماینده داراب و زرین‌دشت استان فارس مطالب نوینی در رابطه با پروژه‌های کشاورزی و همچنین کشاورزی در بیابان ارائه کرده که مورد توجه تصمیم‌سازان حوزه کشاورزی قرار گرفته است. به همین جهت گزارشی از یک طرح کشاورزی پایدار در بیابان از کشور عربستان تقدیم حضور اندیشمندان می‌شود تا باب این بحث بیشتر باز شود.

کشاورزی ارگانیک به عربستان سعودی رسیده است. اما آیا تولید پایدار گوجه فرنگی و خیار جلوی کاهش چشمگیر ذخایر آب در شبه جزیره عربستان را می‌گیرد؟
خالد الحداد به نان خانگی منحصر به فردش افتخار می‌کند. نه تنها در اجاق داخل خانه پخته می‌شود‌‌، بلکه تمام مواد تشکیل دهنده آن از محصول خودش تهیه می‌گردد.
الحداد صاحب بازار “Abazeer” با مجموعه فروشگاه بسیار چشمگیر در مرکز جده در دریای سرخ، دومین شهر بزرگ عربستان سعودی است.
الحداد می‎گوید: “ما طیف گسترده‌ای از میوه‌ها و سبزیجات ارگانیک را ارائه می‌دهیم. همچنین بیسکویت، ادویه جات، ترشی‌ها و حتی پنیر خانگی هم داریم، حتی نعناع ارگانیک ما یک پیشنهاد بسیار ویژه برای دوستداران آن است. ما حتی سفارشاتی از مصر و لبنان هم دریافت میکنیم.”
هنگامی که الحداد در سال 1985 بازار “Abazeer” خود را تأسیس کرد، دولت سعودی به تازگی برای رسیدن به خودکفایی در تولید گندم، کشاورزی عمدتا بیابانی را افزایش داده بود. بعد از آن، در آغاز دهه نود، عربستان سعودی یکی از بزرگترین صادرکنندگان گندم در جهان شد. با توجه به اینکه کمتر از نیم درصد از مساحت کشور برای کشاورزی مناسب است، این نتیجه بسیار چشمگیر است.
تبدیل مزارع از خاک شنی به زمین حاصلخیز بسیار سخت بود. روش‌های آبیاری بسیار ناکارآمدی وجود داشت، مانند سیستم‌های آبیاری وحشتناک، که در آن نیمی از آب پاشیده شده قبل از رسیدن به زمین تبخیر می‌شد. نتایج آن امروز اشکار است. سطح آبهای زیرزمینی در عربستان سعودی طی دهه‌های گذشته به سرعت کاهش یافته و بسیاری از چاه‌ها حتی در مناطق حاصلخیز خشک شده‌اند. این سرزمین پادشاهی اکنون مشکل کمبود آب را تشخیص داده است. ملک عبدالله‌، که از سال 2005 تا زمان مرگ در سال 2015 بر سر کار بود‌، تلاش‌های آزمایشی اش را برای متقاعد کردن هموطنان خود برای مراقبت بیشتر از ذخایر آب در حال کاهش، به ویژه در کشاورزی انجام داد. ارتقاء سطح زیر کشت گندم به خاطر آب متوقف شده و توقف‌های صادراتی برای سایر محصولات بسیار پر مصرف آب نیز اعمال شده است.
در حجاز، منطقه ساحلی در دریای سرخ، خالد الحداد سه مزرعه بزرگ را اداره می‌کند. او علاوه بر گوجه فرنگی و سیر، سیب زمینی و لوبیا، خیار و کدو سبز، بادمجان، نخود فرنگی و فلفل نیز پرورش می‌دهد. همچنین میوه‌هایی نظیر پاپایا، انبه، هلو و زردآلو را نیز تولید می‌کند. مزارع او اکنون کاملا به آبیاری قطره‌ای مجهز شده‌اند. الحداد می‎گوید، فقط بیش از چهل درصد آب را در سیستم‌های آبیاری صرف می‌کند.
این تازه اول ماجراست. او شروع به کمپوست کردن بقایای خشک شده و استفاده از آنها برای بارور کردن بیشتر زمین کرد. او با افتخار به ما اطمینان می‌دهد که از استفاده از کودهای مصنوعی و سموم دفع آفات خودداری می‌کند. همه اینها باعث بهبود کیفیت خاک‌ها و در نتیجه ظرفیت نگهداری آب آنها می‌شود‌- این حداقل چیزی است که مشاوران آلمانی به وی گفته‌اند.
این مشاوران خبره انجمن همکاری‌های بین المللی آلمان بودند که از سال 2005 به نمایندگی از وزارت کشاورزی عربستان سعودی در این کشور حضور دارند. به گفته سعد خلیل، معاون وزیر جهاد کشاورزی، تجربه انتخاب آلمانی‌ها به عنوان مشاور در زمینه ارگانیک، تعیین‌کننده بود.
هم اکنون 16 هزار هکتار از اراضی، طبق چارچوب ارگانیک جدید اداره می‌شود‌ که تقریبا دو درصد از کل مساحت کشاورزی کشور است. تا سال 2017، این سهم باید به پنج درصد افزایش می‌یافت. یک هدف واقع بینانه با در نظر گرفتن اینکه خانواده سلطنتی اعلام کرده است که درنظر دارد کل تولید مزارع عظیم خود را به روش‌های ارگانیک تبدیل کند.
به گفته خلیل، وجود بذر و کود یکی دیگر از مشکلات است. البته در کوتاه مدت، واردات میتواند آن کمبودها را جبران کند. وزارت کشاورزی در حال مذاکره با تامین‌کنندگان بالقوه مدیترانه و خاورمیانه است.
سوپرمارکت‌های بزرگ معمولی شروع به نگه داشتن بخش‌های وسیعی از قفسه‌های خود برای محصولات ارگانیک کرده‌اند. غذاهای سازگار با محیط زیست در غرفه‌های بازارهای بزرگ هفتگی در ریاض بطور منظم و تنها پس از چند ساعت به فروش می‌رسد.
به نظر میرسد که پادشاهی عربستان سعودی که غالبا با انتقاد از رویکرد بیرحمانه خود به تفسیر مذهبی و تثبیت آن بر روی نفت و سایر سوخت‌های مبتنی بر کربن مواجه است، گا‌م‌های مهمی را برای آینده‌ای پایدار برداشته است.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۳۹- ۱۳۹۹